Зиѐвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

акбар”, дейди. Агар у: “Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллоҳ”, деса, (эшитувчи) ҳам: “Ашҳаду аллаа 
илааҳа иллаллоҳ”, дейди. Агар (муаззин): “Ашҳаду анна муҳаммадар росувлуллоҳ”, деса, у: 
“Ашҳаду анна муҳаммадар росувлуллоҳ”, дейди. Агар (муаззин): “Ҳайя алас солааҳ”, деса, у: 
“Лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллааҳ”, дейди. Агар (муаззин): “Ҳайя алал фалааҳ”, деса, у: 
“Лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллааҳ”, дейди. Агар (муаззин): “Аллоҳу акбар, Аллоҳу 
акбар”, деса, уям: “Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар”, дейди. (Муаззин): “Лаа илааҳа иллаллоҳ”, 
деганида (эшитувчи) қалбдан: “Лаа илааҳа иллаллоҳ”, деса, жаннатга киради” (Муслим, Абу 
Довуд, Ибн Хузайма, Ибн Ҳиббон ривоят қилган). 
Азон эшитган одам муаззин жумлаларини такрорлайди. Фақат икки ҳайъалада “Лаа ҳавла ва 
лаа қуввата иллаа биллааҳ” дейди
143
. Буям кишини хушуъга ундайди. Зеро, “Лаа ҳавла ва лаа қуввата 
иллаа биллааҳ” дейиш билан Аллоҳга илтижо этилади, қалб Унга боғланади. “Ҳавл” ҳаракат дегани. 
Яъни, барча ҳаракатлар Аллоҳнинг хоҳиши билан бўлади. Агар Аллоҳ истамаса, бирон ишни 
бажаришга, ѐмонликдан сақланишга, яхшилик касб этишга банда тоқати етмайди. Аллоҳ асраган 
кишигина маъсиятдан омон қолади. Аллоҳ ѐрдам берган одамгина У Зотга тоат-ибодат қилиш 
имконига эга бўлади
144
. 
“Ҳайя ъалас солааҳ, ҳайя алал фалааҳ” жумласи “Намозга шошилинглар, нажотга шошилинг” 
маъносини англатади. Муаззин шундай деганида эшитувчи “Лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллааҳ”, 
дейди. Унинг маъноси: “Бу – улуғ иш. Мен заифман, ожизман. Уни бажаришга куч-қувватим етмайди. 
Магар Аллоҳ Ўзи тавфиқ берса, шундагина қодир бўламан
145
”. 
143
Жумҳур уламоларга кўра, икки ҳайъалада икки ҳавқала айтилади. Аммо ҳанафий мазҳаби айрим олимларидан 
“Ҳайя алас солааҳ”да “Лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллааҳ”, дейиш, “Ҳайя алал фалааҳ”да “Маа шаа-аллоҳу каана ва 
маа лам яшаъ лам якун”, дейиш нақл қилинган (Манба: Ибн Ражаб, “Фатҳул борий”). 
Жумладан, “Ҳошияту раддил муҳтор”, “Ал-баҳрур роиқ шарҳу канзид дақоиқ”, “Мажмаул анҳур” китобларида 
келтирилишича, “Ҳайя алал фалааҳ”да “Маа шаа-аллоҳу каана ва маа лам яшаъ лам якун”, дейилади. 
144
Манба: Нававий, “Шарҳу саҳиҳи муслим”. 
145
Манба: Ибн Ҳажар, “Фатҳул борий”. 

---

72 
ِص َعْلا ِنْب سِرْمَع ِنْب ِىَّللا ِدْبَع ْنَع
ُىْهَع ُللا َيِضَر
ُىَّنَأ
َ َّلَسَس ِىْهَلَع ُىَّللا ىَّلَص َِّبَِّهلا َعَِسَ
ُؿوُوَػي
: 
َفّْذَؤُمْلا ْ ُتْعَِسَ اَذِإ
َف َّيَلَع اوُّلَص َُّثُ ُؿوُوَػي َم َلْثِم اوُلوُوَػف
َلَص َّيَلَع ىَّلَص ْنَم ُىَّنِإ
َمَّػنِإَف َةَلهِسَوْلا ِلَ َىَّللا اوُلَس َُّثُ اًرَِْع َِبِ ِىْهَلَع ُىَّللا ىَّلَص ًة
َل ِةَّهَْْا ِفِ ٌةَلِزْهَم
ِإ يِغَبْهَػت
َّل
ُةَع َفَِّلا ُىَل ْتَّلَح َةَلهِسَوْلا ِلَ َؿَأَس ْنَمَف َوُي َنَأ َفوُكَأ ْفَأ وُجْرَأَس ِىَّللا ِد َبِع ْنِم ٍدْبَعِل
. 
َر َس
ُوا 
ُم ْس
ِل ٌ
.ُّيِذِمْرّْػتلاَس َدُساَد وُبَأَس
Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, у Набий соллаллоҳу алайҳи 
ва саллам шундай деганларини эшитган экан: “Агар муаззин (азони)ни эшитсангиз, унинг