Зилзила ҳақида умумий маълумотлар

64-расм. Вертикал табранишларни қайд этувчи сейсмограф.

65-расм. Магнит тасмасига ёзилган сейсмограмма.

З илзилалар кўп содир бўладиган ҳар бир мамлакатда сейсмографлар билан жиҳоз-ланган сейсмостанциялар қурилган бўлади. Сеймостан-цияларда учтадан сейсмограф-лар ўрнатилган бўлади. Улардан иккитаси ўзаро препендикуляр бўлган горизонтал йўналишдаги, учинчиси эса вертикал йўналишдаги тебранишларни қайд этади (63,64-расмлар). Улар заминга мустаҳкам ўрнатилган штативдаги маятник ва барабандан иборат. Сейсмографлар тебранишларни ёруғлик ёки электр сигналларига айлантирб, магнит тасмасига узлуксиз ёзиб боради. Сейсмик тебранишлар ёзуви сейсмограмма дейилади (65-расм).
Сейсмик тебранишларда уч хил сейсмик тўлқин ажратилади: бўйлама – (тезлиги 3,5 - 6,5 км/сек) жинс зарраларининг тебраниши тўлқин тарқалиш йўналишида содир бўлиб, қаттиқ, суюқ, ва газ ҳолдаги моддалардан ўтади; кўндаланг - (тезлиги 4,5 км/сек) тебранишлар тўлқин тарқалиш йўналишига кўндаланг ҳолда амалга ошади. Бундай тўлқинлар суюқ ва газ ҳолатдаги моддалардан ўтмайди. Юза тўлқинлари (тезлиги 3 - 3,5 км/сек) ер пўстининг устки қисмида ҳаракатланиб, тез сўнади. Сейсмик тебранишлар сейсмограф тасмасида ўз аксини топган бўлади.