Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш тушунчаси ва турлари

Алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш республика ёки маҳаллий бюджетларга бож ёки бошқа мажбурий тўловларни тўламасликда (ёки улар­нинг ҳажмини камайтиришда)ифода-ланиши мумкин. Масалан, олди-сотди шартномасини яшириш мақсадида мулкдан ҳақини тўламасдан фойдаланиб туриш тўғрисида шартнома тузиш орқали; ер участкаси ёки кўчмас мулкни сотиб олишда шартнома тузаётганда унинг ҳақиқий нархини камайтириб кўрсатиш орқали; солиқ юкини камайтириш мақсадида қалбаки ҳужжатларни тақдим этиш ва даромад солиғи ҳажмини камайтириш орқали, агар бунда ЖК 184-моддасида назарда тутилган жиноят белгилари мавжуд бўлмаса ва бошқалар. Шуни назарда тутиш лозимки, таҳлил қилинаётган жиноятни содир этишда фақат сохта ҳужжат (унинг қалбакилаштирилгани эмас) тақдим этилган бўлиши лозим (у алдаш воситаси ва ушбу жиноятнинг белгиси ҳисобланади), шунинг учун айбдорнинг ўзи томонидан тайёрланган қалбаки ҳужжатларни тақдим этиш орқали алдаса, унинг ҳаракатлари жиноятлар мажмуи бўйича ЖК 170-моддаси ва 228-моддаси биринчи қисмлари билан квалификация қилиниши лозим.
Таҳлил этилаётган жиноят моддий таркибли ҳисобланади ва мулкдорга ёки мулк эгасига анча миқдорда зарар етказилган пайтдан эътиборан тамом бўлган деб ҳисобланади.
Бу ҳолатда шуни таъкидлаш лозимки, «моддий зарар етказиш»- баҳоловчи тушунча ҳисобланади. Терговчи, суриштирувчи, шунингдек судя ҳар бир аниқ ҳолатда зарар миқдори ва ҳажмини ҳал қилиши лозим.
Анча миқдордаги зарар деганда, базавий ҳисоблаш миқдорининг ўттиз баробаридан юз баробаригача бўлган миқдордаги зарар тушунилади.
Агар базавий ҳисоблаш миқдорининг ўттиз баробаридан кам бўлган миқдорда зарар етказилса, ЖК 170-моддасида жавобгарлик назарда тутилган жиноят таркиби мавжуд бўлмайди.
Субъектив томондан жиноят била туриб, тўғри қасд билан тамагирлик мақсадида содир этилади.
Айбдор ёлғон хабар бераётиб ёки мавжуд далилларни яшираётиб мулкдорни ёхуд мулкнинг қонуний эгасини алдаётганлигини тушуниб етади ва ушбу ҳара­кати орқали жабрланувчига мулкий зарар етказилишини кўра би­лади ҳамда ушбу зарарни етказишни хоҳлайди.
ЖК 170-моддаси 1-қисми бўйича жиноят субъекти 16 ёшга тўлган ва мансабдор шахс ёки моддий жавобгар ҳисоблан­маган шахслар бўлади.
Мансабдор шахснинг мазкур жиноятнинг содир этганлиги учун бошқарув тартибига қарши жиноятлар бўйича жавобгарликка тортилади. Мансабдор шахслар ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб жиноий ҳаракатлар содир этганларида, уларнинг қилмишлари хизмат мавқеини суиистеъмол қилиш ёки пора олиш, деб квалификация қилинади.
ЎзР ЖК 170-моддаси 2-қисмида:
а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;
б) моддий жавобгар шахс томонидан;
в) кўп миқдорда зарар етказган ҳолда алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказганлик учун жавобгарлик белгиланган.
ЖК 170-моддаси 2 қисмида назарда тутилган квалификация қилиш белгилари юқорида кўриб чиқилган.
ЖК 170-моддаси 2 қисми, “б” банди билан квалификация қилиш учун махсус субъект – моддий жавобгар шахснинг мавжудлиги зарурий белгидир.