10.2. Kichik korxonalarning xо‘jalik faoliyatini umumlashtiruvchi kо‘rsatkichlar
Mahsulotni ishlab chiqarish va sotish korxona faoliyatining oxirgi natijasi qisoblanadi. Kichik korxonalar uchun sotilgan (haridorlarga ortib jо‘natilgan va ular tomonidan haq tо‘langan) mahsulot hajmi pul tushumini ta’minlashga, ishlab chiqarish xarajatlari va boshqa zaruriy sarflarning о‘rnini qoplashga imkon beradi. Bundan tashqari, pul tushumining tarkibida foyda ham mavjud bо‘ladi. Undan korxona tomonidan ishlab chiqarishni ken-gaytirish, moddiy rag‘batlantirish fondlarini yaratish, davlat byud-jeti oldidagi majburiyatlarni bajarish uchun foydalaniladi. Iste’-molchi mahsulot sotilishi natijasida ishlab chiqarish vositalari yoki iste’mol mollari kо‘rinishidagi zaruriy mahsulotni oladi.
Korxonalar mahsulotlarini sotishda ayrim kamchiliklarga ham yо‘l qо‘yadi. Xususan, ayrim hollarda sotish rejasini oshirib bajarish bilan birga mahsulotlarning ayrim turlarini xari-dorlarga belgilangan muddatlarda yetkazib berish rejasi bajaril-maganlik hollari uchraydi. Bu korxonaning о‘ziga (u penyalar va jarimalar tо‘laydi) va haridorga zarar keltiradi. Shuning uchun sotish rejasining bajarilishi mahsulot yetkazib berish bо‘yicha shartnoma majburiyatlarining bajarilishini hisobga olish bilan tahlil qilinadi. Bunda bitta haridorga yetkazib berish rejasining oshirib bajarilishi boshqa haridorlarga yetkazib berish rejasining bajarilmaganligiga sabab bо‘lganligi hisobga olinadi. Shuning uchun shartnoma majburiyatlari rejasini bajarilishi 100% dan oshib ketmasligi kerak.
Sotish hajmi tayyor mahsulotni ishlab chiqarish va uni о‘z vaqtida sotishga tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri bog‘liqdir. Tovar mahsuloti mahsulotni sotish kо‘rsatkichlarida sotilmagan mahsulotlarning о‘zgaruvchan qoldiqla-rining о‘zgarishi bilan aks ettiriladi. Mahsulotlar sotilishining bir maromdaligini ta’minlash uchun korxonalar tayyor mahsulot-larning zarur hajmiga ega bо‘lishlari kerak. Ammo amaliyotda sotilmagan mahsulotlarning haqiqiy qoldiqlari meyoriy qoldiqlardan ancha oshib ketish hollari ham uchraydi. Bu hisobot davrida mahsulotning sotilish hajmini ancha kamayishiga olib keladi. Mahsulot sifatining yetarlicha yuqori bо‘lmasligi, mahsulotlarni bir maromda ishlab chiqarilmasligi, korxona mahsulotlarni ortib jо‘natish uchun transport bilan yetarlicha ta’minlanmaganligi va boshqalar bunday vaziyatning sabablari bо‘lib hisoblanadi.
Mahsulotni sotish aniq iste’molchi tomonidan buyumlar-ning ayrim turlari kо‘rinishida amalga oshiriladi. Yetkazib beruvchilar va haridorlar mahsulot yetkazib berish tо‘g‘risida shartnoma tuzadilar. Unda buyumlarning rо‘yxati, miqdori, yetkazib berish muddatlari va boshqa shartlar kо‘zda tutiladi. Ularning bajarilishi tahlili 8-jadvalda keltirilgan.
Jadvaldan kо‘rinishicha, sotilgan mahsulotlarning hajmi rejaga nisbatan 71 ming sо‘mga yoki 0,5% ga oshgan. Bunga tovar mahsulotlarini ishlab chiqarish rejasini 228 ming sо‘mga yoki 1,6% ga oshirib bajarilganligi sabab bо‘lgan. Ammo tovar mahsulotlarining rejadan ortiq ishlab chiqarilishi tо‘liq. darajada sotilmagan.
Sotilgan mahsulotlarning о‘tuvchi qoldiqlari rejalashtiril-ganga kо‘ra 157 ming sо‘mga о‘sgan, bu sotish hajmini shu summaga pasaytirgan.