|
Ózbekstannıń ózine tán jańalanıw hám rawajlanıw jolı
REJE:
1. Ǵárezsiz rawajlanıwdıń dáslepki basqıshındaǵı mashqalalar. Ózbekstannıń ózine tán rawajlanıw jolın tańlawı. Rawajlanıwdıń “Ózbek modeli” hám onıń ózine tán ózgeshelikleri.
2. Ózbekstannıń jámiyetlik-siyasiy rawajlanıw strategiyası: jańalanıw hám ráwajlanıw jolı. Ózbekstannıń ekonomikalıq ǵárezsizligin támiyinlewge qaratılǵan strategiya tiykarları.
3. Ǵárezsizliktiń huqıqıy tiykarlarınıń islep shıǵılıwı. Jańa Konstituciyanın qabıl etiliwi hám onıń tariyxıy áhmiyeti. Mámleket belgileri.
Ózbekstan Ǵárezsizliktiń dáslepki kúnlerinen baslap-aq «dún`ya hám ózimizdiń ámeliyatımızdan alınǵan barlıq tájiriybeni biykar etpegen halda óz sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy-huqıqıy rawajlanıw jolın tańlap alıwǵa kiristi». Bul dáwirde xalqımız aldında keskin mashqalalar payda boldı. Olardı sheshpey turıp, demokratiya hám hákimiyattı bólistiriw principlerine tiykarlanǵan jańa mámleketti kurıw múmkin emes edi.
Jańa jámiyetke ótiw menen baylanıslı wazıypalardı ámelge asırıwda jańa sharayatqa sáykes basqarıw sistemasın islep shıǵıw hám jámiyettiń ekonomikalıq tiykarın payda etiw talap etildi. Xalıqtıń barlıq qatlamın bir máqset átirapında birlestiriwshi ideyalar sistemasın jaratıw zárúr boldı. Ózbekstannıń ózine tán rawajlanıw jolı usılayınsha qáliplesti.
Ózbekstannıń Birinshi Prezidenti I.Karimov Oliy Kengashtıń IX sessiyasında (1992 jıl 4 yanvar`) mámleket siyasatının strategiyasın anıq kórsetip berdi.
Ótiw dáwirindegi strategiyanıń birinshi qaǵıydası – «az sociallıq shıǵınlar menen, adamlarǵa zıyan etpesten háreket etiw», ekinshi qaǵıydası–ekonomikalıq reformalardıń tabıslı bolıwınıń zárúrli shárti «siyasiy turaqlılıqtı támiyinlew» boldı, - dep kórsetedi L.Levitin óziniń «Ózbekstan tariyxıy burılıs dáwirinde» kitabında.
Ótiw dáwirinde Ózbekstanda insan, tábiyǵıy hám geostrategiyalıq resurslardan ónimli paydalanıw ushın tómendegi wazıypalardı ámelge asırıw talap etildi:
- sovet miyrasınıń unamlı táreplerinen múmkinshiligi bolganınsha ónimli paydalanıw zárúr boldı.
- milliy qadriyatlardı hám milliy sana sezimdi qayta tiklew, xalıqtıń turmısında tereń tamırǵa iye bolǵan demokratiyalıq institutlardı rawajlandırıw.
- milletler arasında kelisimdi támiyinlew.
- islamnıń mádeniy hám ádep – ikramlıq potencialın mámleket tárepinen qollap kuwatlanıwı hám diniy ekstremizmge qarsı gúres.
- jer júzilik sheriklikke qosılıw, xalıqaralıq jámáátshilik penen unamlı birge islesiwdi támiyinlew.
Mine, usı faktorlar ótiw dáwirinde tiykarǵı baǵdarlardıń biri retinde xızmet etti. Ótiw dáwiri degen termin nenii anlatadı,? Bul termin júdá keń hám hár qıylı mániste qollanıladı. Házirgi waqıtları ótiw dáwirin ilimiy baǵdarda izertleytuǵın baǵdar payda boldı. Bul ilimiy baǵdar «tranzitologiya» dep ataladı. Bul atama latınsha «tranzitos» - «ótiw» degendi ańlatadı..
Tranzitologiyada ótiw dáwirine jámiyetlik rawajlanıw barısındaǵı sociallıq waqıt dep anıqlama beriledi. Onıń mánisi jámiyettiń ekonomikalıq, siyasiy hám ruwxıy turmısında túpkilikli ózgerislerdi ámelge asırıw bolıp tabıladı. Bul dáwirdiń joqarǵı shegarası – eldiń turaqlı ekonomikalıq rawajlanıw baskıshına shıǵıwı. Sonday-aq siyasiy hám jámiyetlik strukturalardıń turaqlasıwı.
Dún`ya júzilik tájiriybe sonnı kórsetpekte, ótiw dáwiriniń tiykarǵı máqsetlerinen biri, jedellestriwdiń zárúrli shárti turaqlılıq bolıp tabıladı. Terminniń kelip shıǵıwına tiykar bolǵan »stabilis» latın sózi bolıp, «turaqlılıq» degendi ańlatadı. Siyasiy mániste turaqlılıq – bull mámleketlik hákimiyattın elde qáwipsizlik hám tártipti támiyinlewi bolıp tabıladı.
Elimizdiń ǵárezsiz rawajlanıw jolınıń tiykarǵı mazmunı hám mánisi sonnan ibarat boldı, ol revolyuciyalıq sekiriwlersiz, apat keltiretuǵın aqıbetlersiz hám kúshli sociallıq soqlıǵısıwlarsız, evolyucion jol menen normal, mádeniyatlı rawajlanıwǵa ótiwdi tańlap aldı.
1992 jılı avgust ayı aqırında Ózbekstan ǵárezsizliginiń bir jıllıǵı saltanatları qarsańında Birinshi Prezidenttiń «Ózbekstannıń óz jańalanıw hám rawajlanıw jolı» atamasında kitabı baspadan shıqtı. Onda Ózbekstannıń ǵárezsiz rawajlanıw jolı, ilimiy hám ámeliy mashkalalar ilimiy tárepten úyrenilip, jámiyettiń siyasiy rawajlanıwının, ruwxıy pákleniwiniń tiykarǵı baǵdarları kórsetip berildi.
Ózbekstannıń rawajlanıwınıń maqul jolı islep shıgılar eken, bunda qurılıp atırǵan jámiyet barlıq «izm»lerden hám ol qanday atalıwınan qattı názer ádalatlı, xalıqshıl, insan súygish jámiyet bolıwı lazı medi.
Sonlıqtan da baslı wazıypa respublikada ishki hám sırtkı siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları anıq belgilengen hakıykıy mánisinde ádalatlı jámiyet kurıwǵa qaratıldı.
Birinshi Prezident «Ózbekstan – bazar múnásibetlerine ótiwdiń ózine tán jolı» shıǵarmasında (1993 j.) «tańlap alıngan jol sociallıq tarawǵa baǵdarlanǵan, respublikanıń máplerine, sharayatları hám ózgesheliklerine sáykes keletuǵın bazar ekonomikasın qáliplestiriw» ekenligin atap ótedi.
I.Karimov mámlekettiń dáslepki jıllardaǵı rawajlanıw processlerin tereń analiz etip, Ózbekstan mámleket kurılısı hám ekonomikanı reformalaw baǵdarlamasınıń ózegi bolǵan bes tiykarǵı principti ortaǵa tasladı:
Do'stlaringiz bilan baham: |
