ÓzbekstAn tAriYxÍ

20- §. Buxara ámirliginiń sırtqı siyasatı

Ámirlik  sırtqı  siyasatınıń  tiykarǵı  principlerin, 

birinshiden,  orta  aziyada  bar  bolǵan  úsh 

ózbek  mámleketleri  arasında  jetekshi  dárejege 

iye  bolıw  hám  qolaylı  imkaniyat  tuwılǵanın-

da  olardı  boysındırıw;  ekinshiden,  Xorasanda  bekkem  ornalasıp 

alıw;  úshinshiden,  rossiya  hám  basqa  mámleketler  menen  sawda 

baylanısların  rawajlandırıw;  tórtinshiden,  orta  aziya  regionındaǵı 

ámirlik sırtqı 

siyasatınıń tiykarǵı 

principleri

http://eduportal.uz

---

72

barlıq  musılmanlardıń  ámiri  (mańǵıtlar  ózlerin  sonday  dep  esaplaǵan) 

sıpatında  musılmanlardıń  astraxan  arqalı  Mekkege  hajı  saparına  barıp 

keliwlerin támiyinlep turıwdı jolǵa qoyıwdan ibarat bolǵan.

Mańǵıt  ámirleri  rossiya  menen  qatnasıqlarǵa 

hárdayım  úlken  áhmiyet  berdi.  (Bunıń 

sebeplerin  aldınǵı  temalarda  bilip  alǵan 

edińiz).  eki  mámleket  ortasındaǵı  óz  ara  mápdar  qatnasıqlardıń 

ornawında  elshilerdiń  almasıwı  úlken  rol  oynadı.  Ásirese,  Xviii 

ásirdiń  sońǵı  shereginde  elshi  ernazarbiydiń  rossiyaǵa  eki  ret  saparı 

bul  orında  teńsiz  boldı.  ernazarbiy  (ernazar  Maqsutov)  keń  dúnya 

qarasqa  hám  bilimge  iye  diplomat  hám  sawdager  edi.  ol  hár  eki 

mámleket  ortasında  óz  ara  isenimge  tiykarlanǵan  qatnasıq  ornawı 

ushın shın júrekten háreket etti. eki mámleket ortasındaǵı qatnasıqlardı 

bekkemlewge  qosqan  úlesi  ushın  ernazarbiyge  hátte  rossiya  imperatorı 

ekaterina  ii  Buxarada  medirese  qurıw  ushın  pul  da  ajırattı.  Áne  usı 

pulǵa  qurılǵan  hám  ernazarbiy  atı  menen  atalıwshı  medirese  házirge 

shekem boy tiklep turıptı.

ol  elshi  sıpatında  sawda  baylanısların  rawajlandırıwdan  tısqarı 

astraxan  qalasında  rossiya  tárepinen  jome  meshitin  qurdırıwǵa  hám 

de  ámirlik  puqaralarınıń  astraxan  arqalı  hajı  saparına  erkin  barıp 

keliwiniń kepillik beriliwine eristi.

ernazarbiy  elshiliginen  daniyolbiy  siyasiy  maqsetlerin  de  gózlegen 

edi.  sonıń  ishinde,  Buxara—osmaniyler  mámleketi  qatnasıqları 

haqqında  rus  húkimetiniń  qanday  pikirde  ekenligin  biliw  maqsetinde, 

onıń  tapsırması  boyınsha,  elshi  rus  húkimetine  Buxaranıń  osmaniyler 

mámleketi  menen  doslıq  baylanısların  bekkemlewge  háreket  etiwin  de 

málim  etti.  sonday-aq,  rossiya  arqalı  stanbul  qalasına  barıw  ushın 

ruqsat  soradı.  Álbette,  rus  húkimeti  Buxaranıń  tiykarǵı  qarsılaslarınan 

biri  osmaniyler  mámleketi  qatarında  turıwın  qálemeytuǵın  edi.  sonıń 

ushın da, rus húkimeti daniyolbiydiń barlıq ótinishlerin orınladı.

Buxara — rossiya  siyasiy  qatnasıqlarında  1797-jılı  ámir  shahmurat 

jibergen  palwanqulı  elshiligi  ayrıqsha  orın  iyeleydi.  palwanqulı 

elshiliginiń  jiberiliwine  irannıń  Buxara  ámirligi  qáwipsizligine  qáwip 

sala  baslaǵanlıǵı  sebep  boldı.  Bul  dáwirde  kavkazda  rossiya  —  iran 

qatnasıqları  da  keskinlesken  edi.  Ámir  shahmurat  bul  sebepten 

paydalanıwǵa  qarar  etti  hám  Buxara  —  iran  ortasında  urıs  kelip