Ózbekstan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

6-tema. Ólshewlar anıqsızlıĝınń turlari va tasnifi

Metrologiya boyınsha xalqaro lugʼatda (VIM 3) ólshewlar anıqsızlıĝıboyınsha bazaviy tushunchalar va olardıń taʼriflari berilib, mazmuni standartlashtirilgan. Ushbu xalqaro hujjatda tómendegitiykariy tushunchalar keltirilgan:

ólshewlar anıqsızlıĝı ̶ foydalanlgan axborot tiykarındaólshenip atırĝanshamaka tegishli bólgan shamamánislarini sochilishini xarakterlaydigan nomanfiy parametr;

А-tip boyınshaólshewlar anıqsızlıĝınbahalaw ̶belgiliólshew sharoitlarida alınatĝınshamanińólchańan mánislarini statistik analiz qilish jolımenenólshewlar anıqsızlıĝın tashqil qılıwshılarni bahalaw;

B-tip boyınshaólshewlar anıqsızlıĝınbahalaw ̶ А tip boyınshaólshewlar anıqsızlıĝınbahalawdan farq qiladigan usullar menenólshewlar anıqsızlıĝın tashkil qılıwshılarini bahalaw;

ólshewlarnń standart anıqsızlıĝı ̶ standart ogʼish shaklida ifodalańan ólshewlar anıqsızlıĝı;

ólshewlarnńqosindı standart anıqsızlıĝı ̶ólshew modelidagi kiriwshamalari menenbaylanıslı bólgan, ólshewlarniń xususiy standart anıqsızlıĝı oqibatidan alınatĝınólshewlarniń standart anıqsızlıĝı;

ólshewlarnń nisbiy standart anıqsızlıĝı ̶ mutloq mánisga (shamanińólchańan mánisi) bólińan ólshewlarniń standart anıqsızlıĝı;

anıqsızlıq byudjeti ̶anıqsızlıq, uni esaplaw va olardıńqosindısidan tashkil topgan ólshewlar anıqsızlıĝıtuwrısida hisobot;

ólshewlarnińkeńeytirilgenanıqsızlıĝı ̶ qosindı standart anıqsızlıqni birdan katta bólgan koeffitsientga kópaytmasi;

Izoh: koeffitsient ólshew modelidagi chiqish shamasıniń ehtimolliliginińbólistiriwnızamıga va qamrab alıwniń tanlańan ehtimoligi baylanıslı. Ushbu taʼrifdagi “koeffitsient” tushunchasi “qamrab alıw koeffitsienti” ga tegishlidir. Keńeytirilgenanıqsızlıq shonıńdek “tóliq anıqsızlıq” (“overall uncertainty”) deb ham nomlanadi.

qamrab alıw intervali ̶ berilgan itimallıqda ólshenip atırĝanshamalarni chin mánislari majmuasidan iborat bólgan axborotlarga tiykarlańan interval;

izoh: ISO/IEC Guide 98-3:2008 xalqaro standartida órnatilgan qoidalarga tiykaran, qamrab alıw interval markazi shamanińólchańan mánisimenen mos kelishi majburiy talap bólmasdan, qamrab alıw intervalini ólshewlarnińkeńeytirilgenanıqsızlıĝıdan chiqarib alıwmúmkin. Shu menen birga, ólshew natijalarini statistik qayta ishlash boyınsha “ishonchli interval” va “qamrab alıw intervali” tushunchalarini mazmunan turli tushunchalardir.

qamrab alıw ehtimoli ̶ ólshenip atırĝanshamalarniń chin mánislari kompleksi kórsatilgan qamrab alıw intervalida joylashish ehtimoli.

Ushbu taʼrif Ólshewlarda anıqsızlıqni ifodalash boyınsha qóllanma (GUM) da ifodalańan anıqsızlıq kontseptsisiga tegishli bolıp, ushbu halqaro hujjatda “qamrab alıw ehtimoli” tushunchasi órnida “ishonch darajasi” tushunchasi qóllaniladi.

Ólshewlar anıqsızlıĝı turlari 3.1.1 – suwretda kórsatilgan.