%збекстан республикасы жо№ары

Tayanısh  sózler:
  qosıq  qurılısınıń  tiykarları:  ırǵaq,  ólshem,  bánt,  uyqas; 
ólshemniń  túrleri:  barmaq  yamasa  sillabikalıq  ólshem,  aruz  ólshemi,  tonikalıq 
ólshem,  sillabo-tonikalıq  ólshem;  bánttiń  túrleri:  ekilikler,  úshlikler,  tórtlikler, 
beslikler, altılıqlar, segizlikler, onlıqlar; uyqas hám onıń túrleri: birgelkili uyqaslar, 
ishki uyqaslar, redifli uyqaslar. 
 
1.
  Kórkem  tildiń  túrleri  bar.  Olar  arqalı  jazıwshı  súwretleydi, obraz  jaratadı, 
óziniń  aytajaq  oy-pikirin,  ishki  sezimlerin,  ruwxıy  jaǵdayların  beredi.  Kórkem 
ádebiyatta onıń eki forması keńnen hám erte zamanlardan berli qollanıladı: proza 
hám poeziya. 
Proza  menen  jazılǵan  shıǵarmalarda  joqarıdaǵı  aytılǵan  qásiyetler  ápiwayı 
sintaksislik konstrukciyalar arqalı (gápler arqalı) beriledi. Oy-pikirler, súwretlewler 
izbe-iz  logikalıq  jaqtan  tiykarlanǵan  túrde  beriliwi  múmkin.
  Proza 
tili  menen, 
kóbinese, epikalıq shıǵarmalardı (romanlardı, gúrriń, ocherklerdi) jazıw úrdis bolıp 
ketken. Al, negizinde, epikalıq shıǵarmalar qosıq qatarları menen de jazıla beriwi 
múmkin. Mısalı, qosıq  penen  jazıılǵan  roman, qosıq  penen  jazılǵan  povest, qosıq 
penen jazılǵan ocherk ádebiy ámeliyatta ushırasıp turadı. 
Qosıq 
(poeziya) – bul da kórkem tildiń bir forması. 
Biraq  oy-pikirdi,  ishki  sezimlerdi  yamasa  waqıyalardı  qosıq  penen  beriwdiń 
ózgeshelikleri  bar.  Qosıq,  eń  birinshi  náwbette,  ritmge  (ırǵaqqa)  tiykarlanǵan 
bolıwı,  yaǵnıy  qosıqtıń  tili  kóterińki,  emocional,  tásirsheń  hám  ekspressivlik 
qásiyetlerge  iye  bolıwı  tiyis.  Sonıń  menen  birge  proza  tilinde  morfologiyalıq, 
sintaksislik  ólshemlerden  basqa  sheklengenlik  joq,  al  qosıq  óziniń  qatań 
normativlerine, ólshemlerine baǵınadı.  
Qosıq  penen  jazılǵan  shıǵarmalar  ólshemli  qatarlarǵa  iye  bolıwı,  qatarlarda 
buwın  sanları  esapqa  alınıwı  kerek.  Juwmaqlanǵan  bir  oy-pikirdi  yamasa 

---

 
87 
 
 
sezimlerdi beriw ushın qosıq tórt qatardan yamasa bes qatardan, ayırım jaǵdaylarda  
altı qatardan turatuǵın bántlerge (strofaǵa) toplanadı.  
Solay  etip,  poeziya  yamasa  proza  ádebiy  janrlar  emes,  olar  kórkem  tildiń 
formaları bolıp tabıladı. Biraq ádebiy ámeliyatta, kúndelikli baspasózde proza janrı 
yamasa  poeziya  janrı  dep  qollanılatuǵın  jaǵdaylar  ushırasıp  turadı.  Biraq  olardı 
ilimiy  jaqtan  tallap  qaraǵanımızda  janrlıq  talaplarǵa  juwap  bere  almaydı.  Al, 
kórkem tildiń formaları ekeni málim boladı.