%збекстан республикасы халы№

!дебиятлар`
1. И.А.Каримов ?збекистон` Буюк келажак сари. Т. qooi
2. И.А.Каримов %збекстан XXI 1сирге умтылма3та. Н. qooo
3. Э.Умаров, А.И.Пал Эстетика. Т. qooq
4. Ю.Борев Эстетика. М. qoio
Эстетикалы3 т1рбия


Жобасы`
l. Эстетикалы3 т1рбияны4 мазмуны 81м ма3сети
w. Эстетикалы3 т1рбияны4 факторлары 81м 3ураллары

Эстетикалы3 т1рбия т1рбияны4 31леген формасы сыя3лы индивидте ямаса социаллы3 топарда белгили ж1мийетлик 18мийетке ийе саналарды 31липлестири7 ма3сетиндеги олар2а саналы 81м ма3сетке му7апы3 т1сирди а4латады.

Т1рбия 81р 3ашан адамны4 санасына т1сир ети7 менен байланыслы. Деген менен, т1рбияны адамны4 санасына т1сир менен шекле7 дурыслы33а келмейди. Неге дегенде, т1рбияны4 31леген формасы сана2а-сезимлерге, к5з-3араслар2а, исенимлерге т1сир ети7 2ана емес, е4 баслысы – оларды4 81рекетлерине, ж6рис-турысларына, адамларды4 характерлерине 81м т1сир етеди.
Эстетикалы3 т1рбия – конкрет-тарийхый, социаллы3 белгиленген 3убылыс.
Антик д6ньяда 1ййемги греклерде 31леген т1рбия ашы3тан-ашы3 эстетикалы3 ба2дар2а ийе болды. !ййемги греклер эстетикалы3 т1рбияны4 ма3сетин еркин пу3араны4 гармониялы ра7ажланы7ында, «ру7х пенен денени4» гармониясыны4 тастыйы3ланы7ында к5рди. Платонны4 81м Аристотельди4 эстетикалы3 т1рбия бойынша системасыны4 айырмашылы2ына 3арамастан оларда улы7малы3 бар. Ол эстетикалы3 идеал, 1деп-икрамлы3 минез-3улы3 81м пу3аралы3 адамгершиликти4 бирлигин тастыйы3ла7.
Орта 1сир тусында эстетикалы3 т1рбия жеке адамны4 ру7хый-диний ра7ажланы7 7азыйпасына ба2ындырылды.
Ал, биринши социалист-утопистлер эстетикалы3 басламаны халы3 массасыны4 мийнети 81м турмысы менен байланыстыры72а умтылды. XVIII 1сир тусында эстетикалы3 т1рбия бойынша тутас т1лиймат жарат3ан немец шайыры, драматург Фридрих Шиллер болды. Ол 5зини4 «Эстетикалы3 т1рбия 8а33ында хатлар» атлы трактатларында эстетикалы3 т1рбияны4 адамны4 81р т1реплеме ра7ажланы7ында2ы з1р6рли 3урал екенлигин айты7 менен ол эстетикалы3 т1рбия ж1мийетти 5згерти7ди4 универсаллы33а ийе, радикал 3уралы сыпатында т6синдирип 31тешиликке жол 3ойды.
Эстетикалы3 т1рбияны марксизм-ленинизм классиклери тийкарынан революциялы3 5згерислер менен байланыстыра берди. Бул 81м бир т1реплемелик еди 81м оны практика д1лилледи.
Б6гинлигинде бий21рез ра7ажланы7 тусында эстетикалы3 т1рбияны4 роли белгили себеплерге байланыслы к6шейип отыр. Бириншиден, адам факторыны4 роли ж6д1 к6шейип отыр. А3ыры, социаллы3 болмысты4 барлы3 сфераларында да адамларды4 социаллы3 31сийети, саналылы2ы, д5рети7шилик активлиги 81р 3ашан2ыдан бетер талап етилип отыр. Екиншиден, мийнеткешлерди4 м1дениятын к5тери7 процесинде мийнетти4 5нимдарлы2ы к5терилип, техника, 5ндиристи ш5лкемлестири7 жетилиседи. :шиншиден, 5ндирис 3атнасы3ларыны4 буннан былай жетили7и, 5зин-5зи бас3ары7ды4 демократиялы3 тийкарларыны4 ра7ажланы7ы, базар экономикасы тусында2ы маш3алаларды шеши7 улы7ма м1дениятты, соны4 ишинде эстетикалы3 м1дениятты талап 3ылады. Т5ртиншиден, 81зирги илимий-техникалы3 революция тусында илимни4 ж1мийетти4 тиккелей 5ндири7ши к6шине айланы7ын бийкарлай алмайса4. Ал, 5ндиристи4 жа4а техника тийкарында (электроника, микроэлектроника, есапла7 машиналары, ж6д1 ийкемли автоматлас3ан системалар 8.т.б.) ра7ажланы7ы 5ндирис процесини4 3атнасы7шыларынан принципиаллы3 д1режеде т6пкиликли психологиялы3 3айта 3уры7ды, жа4а идеялы3-сиясий, профессионаллы3, 1деп-икрамлы3-эстетикалы3 сана 81м 31сийетти талап етеди.
Сондай-а3, эстетикалы3 т1рбияны4 18мийетини4 к5терили7инде к5ркем информацияны4 к5лемини4 бирден к5бейи7и, 1сиресе массалы3 информация 3уралларыны4 – радио, кино, телевидениени4 тар3алы7ы 6лкен 18мийетке ийе.
Эстетикалы3 т1рбия ж1мийетти4 турмысында 3аншелли 18мийетке ийе болса, оны4 7азыйпа, мазмун 81м 3уралларын т6сини7 де аны3лы3 81м 18мийетли бола береди.
Бир 7а3ытлары айры3ша педагогикалы3 1дебиятта эстетикалы3 т1рбияны к5ркемликке т1рбияла7 менен те4лестирип жиберди. К5ркем т1рбия (художественное воспитание) – бул искусство 3ураллары ар3алы искусство2а ра7ажлан2ан 3атнасты т1рбияла7. К5ркем т1рбия – эстетикалы3 т1рбияны4 бир б5леги 2ана. Эстетикалы3 т1рбияны4 тийкар2ы мазмуны – 8а3ый3атлы33а эстетикалы3 3атнасты4 активлеси7и 81м ра7ажланы7ы.
%мирге эстетикалы3 3атнас 5зинше специфика2а ийе. Соны4 менен бирге ол 31леген 3атнасты4 – практикалы3, илимий-теориялы3 8.т.б. 3атнасты4 бир т1репи болып табылады. Оны4 6стине, адамны4 8а3ый3атлы33а 3атнасыны4 бас3а формалары эстетикалы3 басламадан айырыл2ан жа2дайда 8а3ый3ый адамзатлы3 характерге ийе болы7дан 81м 3алады.
Эстетикалы3 3атнас 5мирге бир т1реплеме турылы7шылы3 3атнасты иркип, ж1мийет, адамзат, прогресс ушын ис-81рекетти, у3ыпты талап етеди. Усы себепли 81м эстетикалы3 т1рбия адамны4 эстетикалы3 санасын 31липлестире отырып, 1деп-икрамлы3, мийнет, экологиялы3 т1рбия2а 5теди. !деп-икрамлы33а 5тету2ыны г5ззалы3, жа3сылы3, 8адаллы3 пенен бирликте. Экологиялы3 т1рбия2а 5тету2ыныны4 м1ниси сонда, т1бият3а 8адал 3атнасты4 31липлеси7и 81м оны4 эстетикалы3 т1реплерин к5ри7 ж1мийет пенен т1бият арасында а3ыл2а сыйымлы, гармониялы3 5з-ара 3атнасты4 ал2ы ш1ртин болдырады. Эстетикалы3 т1рбияны4 мийнет т1рбиясы менен 5тлеси7инде оны4 мийнетти жеке адамны4 ишки, органикалы3 талабына айландыры72а себепшилиги есап3а алынады.
Ра7ажлан2ан эстетикалы3 сананы4 адамда 31липлеси7и бул оны4 д6нья2а к5з-3арасыны4 31липлеси7инде. Д6нья2а к5з-3арасты4 бас3а да сфераларына–философия2а, сиясий, 1деп-икрамлы3 сфералар2а эстетикалы3 сфера т1сир етеди. Ол атал2ан сфераларды4 кери т1сирине де ийе. Сондай-а3, эстетика эстетикалы3 к5з-3арасларды4 избе-из системасын ислеп шы2ы72а ж1рдемлесе отырып, адамларды4 тал2амларыны4 31липлеси7ине де т1сир етеди.
Тал2ам адамны4 т17ир к5ри7инде 2ана емес, ал оны4 искерлигини4 п6ткил н1тийжелеринде 1мелге асады.
Эстетикалы3 т1рбия адамны4 эстетикалы3 талапларын 31липлестири7ге 3аратыл2ан. Бул процесс адамны4 талапларыны4 м1дениятын 31липлестири7 менен де байланыслы.
Солай етип, эстетикалы3 т1рбия – бул эстетикалы3 жа3тан ра7ажлан2ан, творчестволы3 жа3тан актив адамны4 31липлеси7и. Бул процесс адамны4 8а3ый3атлы3ты 3абылла7, ба8ала7 81м 3анша 5згерти7 у3ыбы гуманистлик эстетикалы3 идеал2а ылайы3 сулы7лы3 нызамы 1мелге асы72а 3аратыл2ан.
w. Жеке адамны4 эстетикалы3 ра7ажланы7ыны4 факторлары жеке адамны4 эстетикалы3 ра7ажланы7 процесине т1сир етету2ын объектив 81м субъектив шараятлар 81м процесслер. Эстетикалы3 т1рбияны4 3ураллары – булар сондай формалар, олар саналы 81м ма3сетке му7апы3 т6рде адамны4 8а3ый3атлы33а эстетикалы3 3атнасты ра7ажландыры7 ушын 3олланылады. Оларды4 шегарасы ж6д1 ш1ртли, бире7и бире7ине 5тип отырады.
Мийнет сферасында2ы тере4 5згерислер, биринши гезекте бий21резлик тусында меншикти4 формаларыны4 5згери7и, кем-кем мийнетке д5рети7шилик 3атнас басламаны4 к6шейи7и 8.т.б. жеке адамны4 эстетикалы3 ра7ажланы7ында2ы 18мийетли факторлардан есапланады. Жеке адамны4 эстетикалы3 31липлеси7 факторы бул тийкарынан жо3ары ж1млескен, 5нимли 5ндирис процесини4 3атнасы7шылары пайдасын саналы т6рде т6синету2ын мийнет. Мийнетти4 жеке адам2а эстетикалы3 т1сиринде, оны4 к6шейи7инде 5ндирис сферасына, тийкарынан дизаин ар3алы эстетикалы3 факторды4 ениси7ини4 орны 5згеше.
Мийнет шараятларын 81м 3уралларын эстетикаландыры7 эстетикалы3 жа3тан ра7ажлан2ан жеке адамны4 31липлеси7ини4 18мийетли факторы бола отырып, эстетикалы3тан тыс3ары, утилитарлы3 функцияны да ат3арады. Ол мийнетти4 5нимдарлы2ын, оны4 эффективлигин 81м сапасын жо3арылаты7ды4 е4 з1р6рли резервлеринен есапланады. %ндирислик орталы3 81м 5ндирислик искерликти эстетикалы3 3айта 3уры7 бойынша илажлар эстетикалы3 ра7ажланы7ды4 факторларынан эстетикалы3 т1рбияны4 3уралына егер олар саналы т6рде 5ндирис процесини4 3атнасы7шыларына ма3сетке му7апы3 т1сир ушын 3олланылса 2ана айтылады.
!лбетте, эстетикалы3 ра7ажланы7ды4 18мийетли факторыны4 бири бул ж1мийетлик 3атнаслар` 5ндирислик (м6лкий, б5листири7, тутыны7), сиясий, 1деп-икрамлы3. Бира3, бунда сол н1рсени ядтан шы2арма7ымыз керек, жеке адамны4 эстетикалы3 ра7ажланы7ы оны4 актив искерлиги процесинде 1мелге асырылады.
Эстетикалы3 ра7ажланы7ды4 бир факторы – т1бият. Бул 1сиресе экологиялы3 кризисти4 8а3ый3ый 317пи д5нип тур2анда ж6д1 18мийетли. Эстетикалы3 т1рбия менен экологиялы3 т1рбия арасында ты2ыз байланыс бар. Оларды гуманистлик ба2дар, ма3сетлерди4 бирлиги улы7маластырады.
Жеке адамны4 эстетикалы3 ра7ажланы7ыны4 факторларыны4 ишинде айры3ша орын предметлик орта2а тийисли. Ол 5з ишине интерьер (турмыслы3 предметлер, мебель, планировка, имаратты боя7 8.т.б.) 3ала 3урылысы, архитектуралы3 ансамбльлер, тур2ын 6й массивлерин 81м жеке имаратларды жобаластыры7, спорт 3урылыслары, ландшафтлы3 зоналар, парклер 8.т.б. 5з ишине алады. Буларды4 81ммеси адамда эстетикалы3 81м к5ркем тал2амды 31липлестири7ди4 18мийетли факторларынан есапланады. Оларды4 т1сири интенсивликке, мудамылы33а ийе. Бул жерде эстетикалы3 баслама утилитарлы3тан жа3сы исле7, жа3сы, а3ыл2а сыйымлы дем алыс м6мкиншиликлеринен ажыралмас жа2дайда.
Эстетикалы3 т1рбия 3уралларыны4 бири – искусство. А3ыры, искусство адамны4 8а3ый3атлы33а эстетикалы3 3атнасыны4 о2ада з1р6рли формасы. Ж1мийетти4 эстетикалы3 м1дениятыны4 д1режеси искусствоны4 ра7ажланы7 д1режесинен, оны4 ж1мийетлик институтлар системасында2ы реаль орнынан 21резли.
Адамда тийкарынан профессионаллы3 у3ыплы3ларды ра7ажландыры7шы илимнен искусствоны4 айырмашылы2ы сонда, ол тар профессиолланы7ды нейтралластырып, жеке адамны4 гармониялы3 ра7ажланы7ына жу7ап береди.
Искусство эстетикалы3 т1рбияны4 18мийетли 3уралы сыпатында 3арал2анда адамларды4 к5ркем ба8алы3ларды 3абылла7ы 2ана емес, оларды д5рети7ге 3атнасы7ы 81м н1зерде тутылады.
Сондай-а3, эстетикалы3 т1рбия 3уралларыны4 ишинде эстетикалы3 билимлерди4 тийкарын жаслар2а берету2ын эстетикалы3 теориялы3 роли жо3ары.