Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

21-§. Biomolekulalar
http:eduportal.uz

---

59
TIrISHIlIk PrOCeSlerINIŃ XIMIYalÍQ TIYkarlarÍ
III BÓlIM
she beloklar kóp ushırasadı. kletkanıń qaysı tipke tiyisli eken
-
ligine qaramastan, ondaǵı organikalıq zatlar uqsas wazıypalardı 
orınlaydı.
 
22-§. uglevodlar
Uglevodlar tábiyatta keń tarqalǵan organikalıq birikpeler 
bolıp, olar ulıwma C
n
(h
2
O)
m 
formulası menen belgilenedi. 
«Uglevod» atamasınıń atı quramındaǵı vodorod hám kislo-
rodtıń óz ara qatnası suw molekulasına uqsaslıǵınan kelip 
shıqqan.
Uglevodlar tiri organizmler tirishiliginde júdá úlken áh
-
miyetke iye birikpeler bolıp esaplanadı. Olar beloklar, nuklein 
kislotalar hám maylardıń payda bolıwında ayrıqsha áhmiyetke 
iye. Uglevodlardıń kópshiligi ósimliklerde awısıq zatlar sıpatın
-
da top lanadı. Máselen, paxta talshıǵı, kenep ósimliginiń qa
-
bıǵın 
cellyuloza
dep atalıwshı polisaxarid quraydı. kraxmal bol
-
sa ósimliklerdiń tamır miywelerinde, túyneklerinde hám dánli 
ósimliklerdiń tuxımlarında awısıq zat sıpatında toplanadı. 
Haywan kletkalarında uglevodlardıń muǵdarı az bolıp, 1—2 
% ti, geyde bawır hám bulshıq et kletkalarında 5% ti quraydı. 
Ósimlik kletkalarında bolsa uglevodlar kóp muǵdarda ushırasadı 
hám ayırım jaǵdaylarda ósimliklerdiń qurǵaq massasınıń 95 % 
ten (paxta talshıǵında) ibarat boladı.
Uglevodlar uglerod, vodorod hám kislorodtan quralǵan 
(dúzilgen) organikalıq birikpeler bolıp tabıladı, sonday-aq, ug
-
levodlardıń kópshilik bóliminde vodorod atomları sanı kislorod 
atomları sanınan eki ese artıq boladı.
Biomolekulalar dep qanday zatlarǵa aytıladı? 
Biopolimerlerge qanday zatlar kiredi?
kletkalarda qanday kishi organikalıq birikpeler bar?
1.
2.
3.
Tiri organizmlerdegi biopolimerlerdiń toparların kórsetiń.
Ósimlik hám haywan organizmine tán organikalıq birikpelerdi 
kórsetiń.
1.
2.
http:eduportal.uz

---

60
Tirishilik procesleriniń ximiyalÍq TiykarlarÍ
iii BÓlim
Uglevodlar ápiwayı hám quramalı boladı. Ápiwayı uglevodlar 
monosaxaridler, quramalı uglevodlar bolsa