Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

20-súwret.
Suw dipolları arasında 
ximiyalıq baylanıslardıń
payda bolıw sxeması.

http:eduportal.uz

---

57
TIrISHIlIk PrOCeSlerINIŃ XIMIYalÍQ TIYkarlarÍ
III BÓlIM
kletkanıń buferlik qásiyeti onıń ishki bólimindegi duzlardıń 
aralaspasına baylanıslı. kletkanıń ishki ortalıǵı ortasha dárejede 
kúshsiz siltili halatta saqlap turıw qábileti onıń 
buferligi
dep 
ataladı. kletkanıń ishki ortalıq buferligi tiykarınan H
2
po
– 
hám hpo
2–
anionları támiyinleydi. kletka sırtındaǵı suyıqlıq 
hám qanda buferlik wazıypasın H
2
Co
3
hám hCo
–
orınlaydı. 
kúshsiz kislotalar hám kúshsiz siltilerdiń anionları vodorod 
ionları hám de gidroksil ionlar (OH
–
) menen baylanısadı. 
Nátiyjede kletkanıń ishki ortalıq buferlik dárejesi, yaǵnıy pH 
muǵdarı derlik ózgermeydi. Ca hám P diń tiykarǵı bólegi 
súyek toqımaların payda etiwde qatnasadı. Olardan tiykarınan 
quramalı kalciy fosfat hám quramalı kalciy karbonat duzları 
kórinisinde paydalanıladı.
1 h
2
o
A
qan payda etiwde qatnasadı
2 k
+
,Na
+
,Ca
2+
B
kletka ishi buferligin támiyinleydi
3 h
2
po
4
hám p
O
2+
4
d súyek toqımaların payda etedi
4 Ca hám p
e
qozǵalıwshılıqtı támiyinleydi
5 oh
-
hám h
+
F kletkadan sırttaǵı buferlikti támi-
yinleydi
6 h
2
Co
3
hám 
hCo
–
3
g
fotosintez procesinde qatnasadı
7 Co
h
hár túrli molekulalardıń erkin va-
lentliligine birigedi
8
Mg
I
zatlardı eritiw
1-
2-
3-
4-
5-
6-
7-
8-
1.
2.
3.
Suwdıń biologiyalıq áhmiyeti onıń qanday qásiyetleri menen 
baylanıslı boladı?
Suw eritiwshi sıpatında qanday áhmiyetke iye?
Tiri organizmlerdiń quramında kóp ushırasatuǵın mineral 
duzlarǵa neler kiredi?
Tómendegi kestede berilgen kletkadaǵı elementler qanday 
wazıypalardı atqarıwın juplap kórsetiń.
4
4
4
http:eduportal.uz

---

58
Tirishilik procesleriniń ximiyalÍq TiykarlarÍ
iii BÓlim
Tiri organizmler kletkasınıń ortasha 20—30 % in organikalıq 
birikpeler quraydı. Olar hár qıylı úlken hám kishi molekulyar 
salmaqqa iye bolǵan zatlar bolıp,