Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

as-
similyaciya
(anabolizm, plastikalıq almasıw) hám d
issimilyaciya
(katabolizm, energetikalıq almasıw) reakciyalarınan ibarat. Zat 
almasıw organizmde eki qurılıs hám energetikalıq funkciyalardı 
orınlaydı.
Plastikalıq almasıw (anabolizm).
anabolizm procesinde tiri 
organizmlerde zatlardıń payda bolıwı, yaǵnıy sintezleniw proc
-
esi baqlanadı. Bunda organizm sırtqı ortalıqtan hár túrli zat
-
lardı qabıl etedi hám olardı ózlestiredi. adam tárepinen qabıl 
etiletuǵın bir kúnlik awqatlıqtıń energiyası — 3000
kilokalori-
http:eduportal.uz

---

78
ZaT alMaSÍW – MeTaBOlIZM
IV BÓlIM
yaǵa teń keledi. Bul ózlestirilgen ónimler kletkada ótetuǵın sin
-
tezleniw reakciyaları ushın ónim sıpatında sarplanadı. kletka
-
da beloklar, uglevodlar, lipidler, nuklein kislotalar sintezlenedi. 
Ásirese, ósip atırǵan kletkalarda assimilyaciya reakciyaları tez 
boladı. Biraq, tolıq qáliplesip bolǵan kletkalarda da úzliksiz 
sarplanǵan organikalıq zatlar ornına jańaları sintezlenip turadı. 
klet kada bolatuǵın zatlardıń sintezleniw procesi biologiyalıq sin
-
tez yaki qısqasha aytqanda 
biosintez
dep ataladı. Barlıq biosin
-
tez reakciyaları energiya jutılıwı menen ámelge asadı. kletkada 
bolatuǵın belok, uglevod, lipid hám nuklein kislota sıyaqlılardıń 
sintezleniwi plastikalıq almasıwǵa mısal. Biosintez reakciya-
larınıń jıyındısı plastikalıq almasıw yamasa assimilyaciya dep 
ataladı.
Fermentler járdeminde ápiwayı kishi molekulalı zatlardan 
quramalı joqarı molekulalı birikpeler: aminokislotalardan be-
loklar, monosaxaridlerden bolsa quramalı uglevodlar payda bola-
dı. azot tiy karları bolsa nukleotidler payda etiwde qatnasadı 
hám olardan nuklein kislotalar payda boladı. Tap sol tártipte 
ápiwayı asetat kislotalardan quramalı may kislotaları payda 
boladı. Olar glicerin zatı menen reakciyaǵa kirisip maylasadı 
hám qattı maylardı payda etedi. Biosintetikalıq reakciyalar 
hárbir individ hám túrge tán bolǵan qásiyetler tiykarında ajıralıp 
turadı. Nátiyjede belok — fermentler járdeminde payda bolatuǵın 
iri organikalıq molekulalar dúzilisi dNk quramındaǵı nukleo-
tidlerdiń izbe-izligi menen anıqlanadı. Bul bolsa óz náwbetinde 
arnawlı kletkanıń genleriniń toplamı genotip penen baylanıslı.
Payda bolǵan zatlar ósiw procesinde kletka hám olardıń 
organoidların payda etiw hám de jumsalǵan yamasa tarqalǵan 
molekulalardı tiklew ushın qollanıladı. Barlıq sintez (payda 
etiwshi) reakciyaları energiyanıń jutılıwı arqalı júz beredi. Tarqa-
lıw reakciyalarında bolsa kerisinshe, energiya ajıralıp shıǵadı.