|
Bala: Mendegi súwrette de kóylek súwretlengen.
Tárbiyashı: Mendegi kóylektiń jeńleri uzın. Ol qıs, gúz máwsimleri ushın arnalǵan.
Bala: Mendegi kóylektiń jeńleri kelte, báhár hám jaz máwsimleri ushın arnalǵan.
Tárbiyashı: Mendegi kóylek shatırash gezlemeden tigilgen.
Bala: Meniki jol-jol.
Tárbiyashı: Kóylektiń bir qaltası bar, ol kókirektiń shep tamanıńda jaylasqan hám t.b.
Bul oyınnan orta topar balaların túsinigin keńeytip óz pikirin bayanlawǵa úyretiwde, bala menen jeke islewde de paydalanıladı.
Tárbiyashı basqa bir balaǵa birgelikte balıq haqqında aytıp beriwin usınıs etedi.
Tárbiyashı: Meniń balıǵım qızıl reńde.
Bala: Meniń balıǵım kók reńde.
Tárbiyashı: Meniń balıǵımnıń qalashı uzın.
Usılayınsha basqa buyımlar menen salıstırıladı. Joqarıda bayan etilgen tálimiy oyınlardan tısqarı balalardıń sózlik qorın jedellestiriwge járdem beriwshi buyım yaki súwretler menen shólkemlestiriletuǵın bir qansha oyınlar da bar. Máselen, «Ne bir qıylı, ne hár qıylı?», «Kimge ne kerek?», «Dúkanda», «Sayaxat» hám t.b. Tálimiy oyınlardan tısqarı kórgizbeli qurallarsız ótkiziletuǵın sózli shınıǵıw hám oyınlar ótkiziledi. Sóz oyınlarınıń maqseti baslawshınıń (oyındı alıp barıwshınıń) juwabına tez hám anıq sóz tawıp aytıw bolıp tabıladı. Bul shınıǵıw hám oyın úlken toparda ótkiziledi. Shınıǵıwlar qısqa múdetli (5-10 minutlı) bolıp, sóylew tilin ósiriw shınıǵıwınıń bir bólimi sıpatında rejelestiriledi. Dáslepki shınıǵıwda oyın ástelik penen ótkiziledi, sebebi tárbiyashı balalar juwabın tez-tez durıslawǵa dus keledi, kerekli sózlerdi aytıp beredi, túsindiredi.
Keyin ala bul shınıǵıw óz oyın formasına iye bolıp, bunda oyınshılar qáte qılǵanı ushın oyınnan shetlestiriledi, kerisinshe, jaqsı juwapları ushın xoshámetlenedi. Bul oyınlarda oyın baslawshı top yaki oramalshadan paydalanıp, oyın qatnasıwshılarınıń birine juwap beriwi ushın onı ılaqtıradı. Oyın baslawshı rolin aldıń tárbiyashı orınlaydı, oyın tákirar oynalǵanda baslawshı balalardan tayınlanadı. Bul shınıǵıw hám oyınlar tárbiyashıdan uzaq tayarlılıqtı tálap qılmaydı, ol júdá ańsatlıq penen sóylew tilin ósiriw shınıǵıwınıń quramına kirgiziledi. Máselen, «Kim ne qıladı?» shınıǵıwı (feyillerdi ónimli qollanıw ushın)da aspaz – pisiredi, kuwıradı, qaynatadı; shıpaker – emleydi, ıssılıq ólshegish (gradusnik) qoyadı, tekseredi hám t.b. «Bunı kim orınlaydı?» (atlardı tańlaw ushın): mashinanı basqaradı – aydawshı shofyor; poezdlardı basqaradı – mashinist; kósheni sıpıradı – sipsekesh sıyaqlı. «Bunı ne menen orınlaydı»: jazadı – qálem, ruchka menen; sızadı – qálem, qıl qálem, por menen. «Anıqlawshını tańla» shınıǵıwında balalar buyımınıń belgisin aytadı. Máselen, alma pisken, qıp-qızıl, dop-domalaq. Súlgi appaq, uzın, taza hám t.b. «Eki buyımdı ayt, biri ekinshisinen bálentirek (pásirek, tarıraq, úlkenirek) bolsın» degen shınıǵıw bir qansha qıyın oyın bolıp tabıladı. Ásirese, balalardıń sózlik qorın keńeytiw hám jedellestiriw, buyımlardı klassifikaciyalawǵa úyretiwshi shınıǵıwlardan keń paydalanıw usınıs etiledi.
Máselen, divan, stol, stul – mebel`; pal`to, kamzol, shapan – kiyim hám t.b. Sózli oyında tárbiyashınıń túsindiriwi tiykarǵı orındı iyeleydi. Oyın ushın sózlerdi tolıq tańlaw, oyındı alıp barıwshı ushın tapsırma hám oyınshınıń sózi úlken áhmiyetke iye, sonıń ushın bul shınıǵıw hám oyınlardıń islenbesin tolıq jazıw usınıs etiledi. Islenbede (konspektte) bir qansha múddetli shınıǵıw ushın kem-kem quramalasıp baratuǵın sóz materialı (bir shınıǵıw ushın 5-10 sóz) tańlap alıwı kerek. Bul tárbiyashıǵa hár qanday jaǵdayǵa qaray, zárúrlik tuwılǵanda tanıs bolǵan sózlerdi aytıw imkanın beredi (máselen, qıynalǵan balalar ushın). Oyın tańlanǵan sózler dizimin yadlap alǵan maqul. Bul kerekli ritmdi saqlawǵa járdem beredi. Oyında tapsırma birden barlıq balalarǵa beriledi, sońınan juwap beriw ushın bir minutlı tınıshlıq saqlanadı. Bir bala yaki bir neshe bala náwbetpe-náwbet juwap beriw ushın shaqırıladı.
Tárbiyashı balalardıń juwabın bahalaw ushın ózine áste barlıq balalardıń itibarın qarata baslaydı. Sózli oyınlardı ótkiziw tárbiyashıdan balalardı shınıǵıwda óz aldıńa tayarlawdı (shólkemlestiriwdi) Tálap etpeydi. Balalar hár dayım otıratuǵın orınlarında otırıwı múmkin, tárbiyashı bolsa balanı atı menen yaki kóz-qarası menen shaqırıwı, al keyin balaǵa toptı yaki qum toltırılǵan qaltanı ılaqtıradı. Eger sharayat durıs kelse, balalardı sheńber formasında turǵızıp, oyındı shólkemlestiriw múmkin. Tárbiyashı sózli oyınlardı balalardıń kúndelikli iskerligine úyretiwi, oyındı ótkiziwdegi balalar baslamasın xoshámetlewi, ara-tura kalendar`. is rejesine kirgiziwi, tanıs sózli oyınlardı shınıǵıwdan soń rejelestiriwi, onı seyil waqtında, zalda, gruppa xanasında qolaylı waqıtlarında ótkizip turıwı kerek. Solay etip, joqarıda kórip ótilgen shınıǵıw túrinde balalarda sózlerdiń xarakterli táreplerin túsinip alıwı qáliplesedi, olardıń pikir júrgiziwi rawajlanadı. Balalardıń sózlik xorın bekkemlewde hám jedellestiriwde arnawlı shınıǵıwlar – tálimli oyınlar shólkemlestiriledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
