Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Orta topar

Teması: Qoyandı baqlaw.

Maqseti: balalardı qoyannıń sırtqı kórinisi haqqındaǵı túsiniklerin anıqlaw, mamıq, jumsaq, júni qalıń, kelte quyrıq, artqı ayaqları aldıńǵı ayaqlarınan uzınıraq sıyaqlı sózler esabınan balalardıń sózligin bayıtıw hám jetilistiriw. Qoyandı tárbiyalawǵa qızıǵıwshılıǵın qáliplestiriw.

Shınıǵıw ushın kerekli materiallar. Sebetke salınǵan tiri qoyan, tegis taxtayshalar, geshir, qatqan nan, shóp, kapusta.

Shınıǵıwdıń alıp barılıwı. Balalar yarım dóńgelek bolıp otıradı. Bólmeniń ortasında qoyan ushın orın ajıratılǵan, ol jerdiń átirapı qoyannıń shıǵıp ketpewi ushın qurılıs materialları yamasa gerbishler menen tórtmúyesh túrde orap qoyıladı. Bólmeniń esigi jawıp qoyıladı. Tárbiyashı sebettegi qoyandı ústi jabılǵan halda alıp kiredi. «Balalar, házir men sizlerge bir jumbaq aytaman, sizler onıń ne ekenligin tabasız hám búgingi shınıǵıwımızda neni baqlaytuǵınımızdı ózińiz aytasız: qulaqları uzın, júnleri jumsaq, reńi aq, qara, kúl reń, tez juwıradı, geshirdi jaqsı kóredi. Durıs bul qoyan. Házir biz qoyandı baqlaymız. Biz ne isleymiz? Men qoyandı sıypap kóriwińizge ruxsat beremen. Lekin qoyandı abaylap sıypalań, oǵan azar bermeń. Jaqsısı onıń qulaǵınan quyrıǵı tárepke qaray sıypalaw kerek: jeńil, júdá jeńil sıypalaw kerek. Kórsetińler, qalay sıypalaysız?»

Balalar háreketti islep kórsetedi. Tárbiyashı qoyandı sebetten aladı hám dizesine qoyadı, balalardan soraydı: Ol qanday? (Úlken. Aq júnli, júni jumsaq. Qulaqları jumsaq hám basqalar). Soń balalardıń juwabın ulıwmalastıradı: «Durıs, qoyan úlken, aq, mamıqtay, onıń júni jumsaq hám qalıń». Tárbiyashı balalardı aldıńa shaqıradı. Olar qoyandı sıypalaydı, onın júnıń sıypalap kóredi. Tárbiyashı balalarǵa qoyan qanday háreket islep atırǵanın baqlawdı usınıs etedi. Onı polǵa bosatıp jiberedi. «Qoyan sekirip atır», - deydi balalar. Tárbiyashı balalarǵa sorawlar beredi: «Ne ushın qoyan sekire aladı? Onıń ayaqları qanday? Tárbiyashı balalardıń juwapları tiykarında juwmaq shıǵaradı: «Qoyan sol ushın sekire aladı, onıń artqı ayaqları aldıńǵı ayaqlarına qaraǵanda uzınıraq boladı». Soń tárbiyashı balalarǵa qoyannıń barlıq háreketin dıqqat penen baqlawdı hám sol háreketti kórsetiwdi aytadı. Balalar: «Otırdı, sekirdi, artqı ayaqları menen turdı»,-dep juwap beredi. Tárbiyashı balalardıń dıqqatın qoyannıń qulaǵına qaratadı: «Qoyan qulaqların qıymıldatıp atır: bir qulaǵın kóterip, dógerekke qulaq túrmekte, tıńlap atır, qulaqların artqa qaray sozıp atır, eki qulaǵın kótermekte, qulaqları uzın, uzınlıǵı jawırnın jawıp turadı, bir jaǵı aq, basqa jaǵı qaralaw, uzın há ensiz». Bunnan soń tárbiyashı balalarǵa qoyan qalay awqatlanıwın baqlawdı aytadı: «Qoyan júdá tez shaynaydı, onıń tisleri júdá ótkir».

Azanda (baqlaw ushın alıp keliwden aldıń) qoyanǵa awqat bermew kerek. Oǵan geshir, qatqan nan, shóp, kapusta tayarlap qoyıw kerek. Qoyannın iyesinen (eger qoyan baqshanıń ózinde bolmasa) ol neniń kóbirek jaqtıratuǵının sorap alıwı kerek.

Bunnan soń tárbiyashı balalarǵa jáne bir ret qoyandı baqlawı ushın múmkinshilik beredi, qoyannıń qanday minez-qulıqların anıqlaǵanlıqların jáne neler tuwralı aytpaǵanlıǵın sorap, juwapların tıńlaydı hám ulıwmalastıradı: «Bul úlken qoyan, onıń júnleri mamıqtay (jumsaq). Óziniń uzın hám ensiz qulaqların arqasına qaray sozadı. Birese aldıń bir qulaǵın, birese eki qulaǵın birden kóteredi hám átiraptı tıńlaydı. Tıńlaydı-tıńlaydı hám bir tárepke qaray sekiredi! Qoyannıń artqı ayaqları aldıńǵı ayaqlarına uzınıraq. Ol sekiredi. Tez sekiredi. Ol sonday tez sekiredi, hátteki, onıń quyrıgı bar ekenıń sezbey de qalasań. Durıs, qoyannıń quyrıǵı júdá kelte, sol ushın onı birden baqlaw qıyın. Óziniń ótkir tisleri menen ol júdá tez shaynaydı, geshirdi dárriw jep qoyadı. Kapusta menen shópti bolsa geshirden de tezirek jep qoyadı.

Shınıǵıwdı juwmaqlaw.

Tárbiyashı balalardan qoyan tuwralı aldın yadlaǵan qosıqların sorap aladı hám seyilge shıǵıp, «Qoyanım» háreketli oyınıń oynaytuǵınlıqların aytadı.