|
4. Jámáát bolıp gúrriń dúziw usılı.
Bul usıl ózine tán bolıp, onnan balalardı kórkem gúrriń dúziwge úyretiwde paydalanıladı. Aldıńnan belgilep qoyılġan gúrriń rejesin izbe-iz dodalaw protsesinde tárbiyashı hám balalar ayırım juwaplardı tıńlaydı, olardan qay biri jaqsıraq ekenligin dodalaydı. Tárbiyashı olardı oylap tabılġan gúrriń baslanıwı sıpatında tákirarlaydı. Soń náwbettegi eń jaqsı soraw tańlanadı, tárbiyashı bolsa aytılġan eń jaqsı qatarlardıń hám óziniń gápin birlestirip, kishi gúrriń dúzedi.
Aqırında gúrriń tárbiyashı tárepinen tákirarlanadı, soń 2-3 bala tákirarlaydı. Bul usıldıń áhmiyeti sonda, shınıġıwda barlıq balalar aktivlilik kórsetedi, olardıń qıyalları áste-aqırınlıq penen qáliplesedi. Biraq bul usıldıń bir qansha kemshilikleri bar: balalardıń sóylew xızmeti gáplerdi dúziw, sózlerdi tańlaw menen ġana shegaralanadı, olar monolog sóylewdi rawajlandırıw ústinde kem shınıġıw isleydi. Sonıń ushın bul usıldan paydalanıw shegaralanġan.
5. Gúrrińdi bólimler boyınsha dúzdiriw usılı.
Ayırım shınıġıwlarda gúrrińdi bólimler boyınsha dúzdiriw usılınan paydalanıw múmkin, bul usıl gúrriń dúziwdi jeńillestiredi, sebebi tapsırma kólemi kemeyedi. Sonday-aq, shınıġıw bir qansha qızıqlı hám hár qıylı bolıp, gúrrińler tolıq hám tereń mazmunġa iye boladı, kóp baladan soraw imkaniyatı júzege keledi.
Mazmunı óz aldıńa bólimlerge jeńil ajıralatuġın súwretlerdi bólim boyınsha súwretlew múmkin. Máselen, balalar usı súwretlerdi bólim boyınsha súwretlewi múmkin: «Tawıqlar», «Pıshıq balaları menen», «Eshki balaları menen», «Sıyır buzawı menen», «Qısqı oyınlar» hám t.b.lar.
Tárbiyashı súwretli gúrriń ushın tema usınıwdan aldın súwretti kishi-kishi bólimlerge ajıratıp shıġadı. Máselen, «Qoyanlar» degen temada súwretli gúrriń dúziwde tárbiyashı balalardı usılay eskertedi: «Qoyanlar haqkında gúrriń etemiz, biraq hámmesin bir dep emes, al qoyanlar haqkında hámme zatlardı eslew (eske túsiriw) ushın tártip penen aytamız». Soń hár bir bólim ushın reje usınıs etiw múmkin. Máselen: «Házir, balalar qoyandı denesi ne menen qaplanġanlıġın, onıń tumsıġı qanday ekenligin, ol qalay háreket etetuġınlıġın (júriwin) esleymiz.
Bul reje tiykarında 2-3 bala gúrriń etip bergennen soń, náwbettegi bólimge ótiledi. «Biziń qoyanlarımız qay jerde jasawın, uyasında neler barlıġın, olar ne ushın kerekligin aytıp beriń». Soń qoyannıń azıqları, kim olarġa ġamxorlıq qılıwı hám t.b.lar haqqında gúrriń etip beriw múmkin. Shınıġıw aqırında sóylewi jaqsı, gúrriń etiw qábileti rawajlanġan bir bala súwrette sáwlelengen zatlar haqqında tolıq sóylep beriwi múmkin.
6. Sorawlar beriw usılı.
Bul usıl gúrriń etiwge úyretiwde ekinshi dárejeli áhmiyetke iye. Sorawlar, tiykarınan, gúrriń aytıp berilgennen soń anıqlıq kiritiw hám toltırıw maqsetinde beriledi.
7. Aytıp turıw usılı.
Gúrriń etiw protsesinde bala qanday da bir qátege jol qoyıwı yaki ayırım jerin esten shıġarıwda sóz yaki gápti aytıp turıwdan paydalanıw orınlı. Balanıń qátesin durıslaw yaki gúrrińnıń esten shıġarġan jerin aytıp turıw jeterlishe bálent dawısta, shın kewilden bolıwı kerek. Bala tárbiyashınıń dúzetiwin tákirarlawı shárt emes, bolmasa ol óz gúrrińiniń dawamın joġaltıp qoyadı. Balalar gúrriń etip berip atırġanda olar sózindegi qáteliklerdi itibarsız qaldırıw kerek emes - qáteni gúrriń protsesinde tuwırlaw múmkin, eger kópshilik balalarda qáte ushırasatuġın bolsa, tárbiyashı olar menen sózlik ústinde islew yaki grammatikalıq durıs sóylewdi, sózlerdiń dawıs mádeniyatın qáliplestiriw ushın shólkemlestiriletuġın shınıġıwlarda shuġıllanadı.
8. Bahalaw usılı.
Bul usıldan paydalanıwdıń tiykarġı maqseti sonda, baha tek ġana gúrriń bahalanıp atırġan balaġa ġana tásir etip qalmastan, al gúrriń dúziwi lazım bolġan basqa balalarġa da tásir etsin. Sonıń ushın bul usıldan shınıġıw dawamında paydalanıladı. Shınıġıw aqırında berilgen baha, óz mánisi menen paydasız, bunnan tısqarı, barlıq tıńlanġan gúrrińlerdiń sıpatı qanday bolġanlıġın bala esinde saqlawda qıynaladı, shınıġıwdıń aqırında olar shıdamı tawsılıp hám bunıń nátiyjesinde tárbiyashınıń kórsetpelerin qabıl ete almaydı. Hár bir gúrrińdi tolıq bahalaw shárt emes, biraq ayırım gúrrińlerdegi qanday da bir áhmiyetli tárepti, izbe-izlikti, jańalıqtı yaki kemshiliklerdi (sózligi, dawıs kúshi, denesin nadurıs tutıw hám t.b.) aytıp ótiw kerek.
Máselen, eki oyınshıqtı stol boylap júrgizip, háreketlerin anıq aytıp, gúrriń etip beriw tapsırması berilgen.
Tárbiyashı gúrriń aytıp bergen balanıń gúrrińi bılay bahalanadı: «Bárekella, Sálim. Sen birinshi bolıp gúrriń etip berseń de, úyreksheler qanday háreket etiwlerin aytıwdı esińnen shıġarmadıń. Seniń gúrrińińdi qızıġıp tıńladıq».
Geyde doslarınıń gúrrińin dodalawġa balalardıń ózin de tartıw múmkin. Bul usıl úlken toparlarda qollanıladı. Sebebi 6 jaslı balalar gúrriń sıpatın (tolıqlıġın, qızıqlıġın, tásirliligin hám t.b.) ayta aladı.
Solay etip, tárbiyashı balalardı gúrriń etip beriwge úyretiwde paydalanatuġın barlıq usıllardı júdá jaqsı biliwi hám bul usıllardan sharayatqa qarap, shınıġıw ushın jetekshi usıldı tańlawı kerek.
Do'stlaringiz bilan baham: |
