Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

1.3 Deytronlar 
Deytron bir proton hám bir neytrondan ibarat. Turaqlı. Hesh qanday 
tınıshsız jaǵdaylar joq. Deytron júdá hálsiz baylanısqan yadro bolıp, onıń 
baylanısıw energiyası tek 2,22457 MeV di quraydı. Bul eki nuklonnan 

---

10 
shólkemlesken birden-bir yadro; diproton hám dineytron baylanısqan sistemalar 
emes. Deytronnnıń massası
3,34358320(17) 
kg yamasa 1875,612793 (47) MeV 
boladı.Termal neytronlar vodorod óz ishine alǵan ortalıqta erkin protonlar 
tárepinen tutılǵanda deytronlar hárdáyım tábiyatta payda boladı : 
ρ+n d +γ+2,22MeV 
Biraq, kosmostaǵı barlıq deytronlarnnıń kópshiligi (tiykarınan, tap sol 
reakciya nátiyjesinde) Úlken jarılıwdan keyingi dáslepki bir neshe minutta 
baslanǵısh nukleosintez processinde payda bolǵan. 
Deytron (deyton) vodorod izotopinıń yadrosı - deyteriy - massa sanı 
A=2.
, D yamasa d menen belgilenedi. 
Deytron spini proton spininnıń
vektor jıyındısı, neytron spini 
hám 
olardıń salıstırmalı orbital impulsi L menen anıqlanadı. 
J (
) =
+ 
+ L 
Deytronnnıń parıteti P=+1, proton hám neytronnnıń parıtetleri oń bolǵanlıǵı 
sebepli, L tek L = 0 hám 2 bahalardı qabıllawı múmkin. Deytronnıń spinleri hám 
orbital momentleriniń múmkin bolǵan baǵdarları kórsetilgen tómendegi súwrette 
kórsetilgen. 
Xarakteristika 
Mánisi 
Tınıshlıqtaǵı energiyası 
1875.613 
Baylanıstaǵı energiyası 
2.224 
J spini 
1 
Anıqlıq P 
+1 
Magnit jaǵdayı Μn 
0.857 
Elektron tórt táreplik moment 0.282 
Deytronnıń ortasha radiusı
fm 
4,3 

---

11 
Deytrondagi nuklonlardıń spinleri hám orbital momentleriniń múmkin bolǵan 
baǵdarları. 
Eger deytrondaǵı L orbital momenti 0 ge teń bolsa, deytronnıń magnit 
momentiniń ma`nisi 0 ge teń bolar edi. 
(L=0) =
p
+ 
n
= 2.793
N
- 1.913
N
= 0.88
N
. 
Bul baha hám eksperimental baha ortasındaǵı parıq eksp = 0, 857 deytrondaǵı
L = 2 jaǵdayınıń qospası ~ 4% ekenligin kórsetedi. 
Deytron 
bólekshe 
tezletkishlerinde 
bombalawshı 
bólek 
retinde 
paydalanıladı. Kishi neytrondı tutıp alıw kesimi bir waqıttıń ózinde olardıń 
moderaciyasi nátiyjeliligi menen (deytronlarınıń kishi massası sebepli olar menen 
dúgiskende neytron tezlik penen energiyasın joǵaltadı) deytronlardı (ádette 
salmaqlı suw, molekula formasında) isletiwge múmkinshilik beredi. Olardan eki 
deytron bar) yadro reaktorlarında bóliniw neytronlardı ásteletiw ushın 
paydalanıladı. 

---

12 
Deytronnnıń tuwrı tórtmúyesh potencial qudıǵı jáne onıń radial tolqın 
funkciyası 
Deytronlar, basqa zatlar teń bolsa, kóplegen termoyadro reakciyalarında 
protonlarǵa qaraǵanda joqarı óz-ara tásir kesimine iye. Nátiyjede, deyteriy jeńil 
vodorodqa qaraǵanda talay nátiyjeli termoyadrolıq janar may esaplanadı; tritiy jáne 
de natiyjelilew bolsa da, deyteriy turaqlı hám arzanlaw. Termoyadro qurallarında 
deytronlar, qaǵıyda jol menen de, litiy-6 deyteriydiń formasında qollanıladı.