Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

Download 13,48 Mb. bet 46/125 Sana 17.01.2022 Hajmi 13,48 Mb. #380248

Bog'liq
OMK Ximiya-21j

Tayansh sózler: ximiyalıq tepe-teńlik,katalizator,teń salmaqlılıq, Le-Shatele printsipi

Eger teń-salmaqlılıq jadayındaı sistemaa sırtqı tásir bolmasa, teń-salmaqlılıq uzaq waqıt saqlanıp qaladı. Sistemaa sırtqı tásir kórsetiliwi menen teń salmaqlılıqtıń jıljıwı baykaladı. Teń-salmaqlılıqtıń jıljıwı Le-Shatele printsipine boysınadı.

Eger teń-salmaqlılıq jadayında turan sistemaa sırtqı tásir kórsetilse yanıy temperatura, kontsentratsiya, gazlar ushın basım h. t. b ózgertilse, onda teń-salmaqlılıq usı tásirdi kemeytiw tárepine qaray awısadı.

Teń-salmaqlılıq jadayına kontsentratsiyanıń tásiri.

Eger teń salmaqlılıq jadayında turan sistemadaı reaktsiyaa alınıp atıran zatlardıń kontsentratsiyası asırılsa yamasa reaktsiyadan shııp atıran zatlardıń kontsentratsiyası kemeytirilse, bolmasa reaktsiyadan shııp atıran zatlardıń birewi reaktsiya ortalıınan alıp taslansa ximiyalıq teń salmaqlılıq oń tárepke qaray awısadı.Mısalı,

CH₃OH + HCOOH  HCOOCH₃ + H₂O

Bul reaktsiyada teń salmaqlılıqtı quramalı efirdiń payda bolıw tárepine jıljıtıw ushın metanol yamasa qumırısqa kislotasınıń kontsentratsiyasın arttırıw kerek. Bolmasa, qumırısqa kislotasınıń metil efiriniń kontsentratsiyasın kemeyttiriw yaki suwdı reaktsiya ortalıınan shıarıp jiberiw kerek. Teń salmaqlılıqtı shep tárepke jıljıtıw ushın quramalı efir yamasa suw qosıw kerek hám metanol menen qumırısqa kislotasınıń kontsentratsiyasın azaytıw kerek.

Teń-salmaqlılıq jadayına basımnıń tásiri.

Basım arttırılsa teń-salmaqlılıq kólemniń az bolan tárepine qaray awısadı, al kólemniń kóp bolan tárepine ten-salmaqlılıqtı jıljıtıw ushın basımdı kemeytiw kerek. Mısalı,

2SO₂ + O₂  2SO₃ bul reaktsiyada basımdı arttırıw ximiyalıq teń-salmaqlı-lıqtı oń tárepke yanıy kólemniń az bolan tárepine qaray jıljıtadı.

Basım kemeyttirilse teń-salmaqlılıq kólemniń kóp bolan tárepine qaray jıljıydı. Mısalı, 2NO₂  N₂O₄ –bul jerde basım kemeyttirilse, teń-salmaqlılıq shep tárepke yanıy NO₂ niń payda bolıw tárepine qaray jıljıydı.

Eger, reaktsiyalasıp atıran sistemada oń hám shep tárepke ju’rip atıran reaktsiyalardaı zatlardıń kólemleri birdey bolsa teń-salmaqlılıqtıń jıljıwına basımnıń tásiri bolmaydı. Mısalı,

N₂ + O₂  2NO H₂ + J₂  2HJ

Teń-salmaqlılıq jadayına temperaturanıń tásiri.

Temperatura arttırılsa teń-salmaqlılıq endotermik reaktsiya tárepine qaray jıljıydı, temperatura páseyttirilse ten-salmaqlılıq ekzotermik reaktsiya tárepine qaray jıljıydı. Ms.

2NO₂  N₂O₄+59 kdj bul reaktsiyada temperatura páseyttirilse teń-salmaqlılıq ońa, temperatura arttırılsı shepke qaray jıljıtadı.

N₂ + O₂  2NO-180,8 kdj bul reaktsiyada temperatura arttırılsa ońa, temperatura páseyttirilse teń-salmaqlılıq shepke qaray jıljıydı.

Teń-salmaqlılıqtıń jıljıwına katalizator hám inert gazdiń tásiri. Katalizator teń salmaqlılıqtıń jıljıwına tásir etpeydi, biraq teń-salmaqlılıqtıń ornawın tezletedi.

Eger basım turaqlı bolan jadayda, sistemaa inert gaz kirgizilse, onda reaktsiyalasıwshı zatlardıń kontsentratsiyası kemeyedi. Eger, ximiyalıq reaktsiya kólemniń kemeyiwi menen ju’rip atıran bolsa, onda inert gazdıń qosılıwı teń-salmaqlılıqtı shep tárepke qaray jıljıtadı. Mısalı, N₂ + 3H₂  2NH₃ ammiaktıń payda bolıw reaktsiyasına argonnıń kirgiziliwi teń-salmaqlılıqtı ammiaktıń tarqalıw tárepine qaray jıljıtadı.

Kólemniń artıwı menen ótetuın reaktsiyalarda inert gaz benen suyıltırıw reaktsiyanıń tolıq ju’riwine alıp keledi. Mısalı, N₂O₄  2NO₂ bul reaktsiyaa inert gazdıń kirgiziliwi teń-salmaqlılıqtı oń tárepke qaray jıljıtadı. 2NO₂  N₂O₄ +59 kdj

Eger, reaktsiyanıń eki tárepi ushın da kólemler bir qıylı bolsa, onda sistemaa inert gazdıń kirgiziliwi teń-salmaqlılıqtı jıljıtpaydı.

Ximiyalıq reaktsiyalar qaytımsız hám qaytımlı bolıp bólinedi.Aqırına shekem tek ana bir baıtta ju’retuın reaktsiyalar qaytımsız reaktsiyalar dep aytıladı. Reaktsiya qaytımsız bolıwı ushın tómendegi shártler orınlanıwı shárt: 1)reaktsiya aqırında shókpe payda bolıwı kerek. Mısalı,

BaCl₂ + H₂SO₄ BaSO₄ + 2HCl

AgNO₃ + NaCl AgCl +NaNO₃

2) Reaktsiya aqırında gaz ónimleri payda bolıwı kerek.

Na₂CO₃ + 2HCl  2NaCI + CO₂ + H₂O

Cu + 2H₂SO₄  CuSO₄ + SO₂ + 2H₂O

3) Reaktsiya aqırında az dissotsiatsiyaa ushıraytuın zat payda bolıwı kerek.

KOH + HCl  KCl + H₂O

Ca(OH)₂ + NH₄Cl  CaCl₂ + NH₃ + H₂O

4) Reaktsiya akırında kóp mudarda jıllılıq bólinip shııwı kerek.

2Mg + O₂  2MgO+ Q

8Al +3Fe₃O₄  4Al₂O₃ + 9Fe + Q

Bir waqıttıń ózinde qarama-qarsı eki tárepleme ju’retuın, aqırına shekem barmaytuın reaktsiyalar qaytımlı reaktsiyalar dep ataladı.Mısalı,

A+ B  C+ D

Qaytımlı reaktsiyalarda tuwrı reaktsiyanıń tezligi keri reaktsiya tezligine teń bolanda sistemada ximiyalıq teń salmaqlılıq ornaydı.

_{tuwrı(1 )} = k₁[A][B]

_{keri(2 )} = k₂[C][D]

_{tuwrı(1 )} = _{keri(2 )} bolanda sistemada teń-salmaqlılıq ornaydı.

Download 13,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: