Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

1.2.-rasm. Ammiak molekulasi

Aralaspalar. Eki yamasa odan artıq ( ápiwayı yamasa quramalı ) zatlardıń fizikalıq aralasıwınan payda bolatuǵın sistema aralaspalar dep ataladı.

Sebebi aralaspalar ximiyalıq zat emes, quramalı zatlardan parıqlı túrde aralaspalar ozinıń massa qatnasın ózgertira aladı. Mısalı NaCl hám H₂O aralaspası, olardı bir neshe qıylı massalıq qatnasta aralastırıw múmkin. Atom kóleminde qaraytuǵın bolsaq, aralaspalar bólek ápiwayı yamasa quramalı zatlardan quralǵan.

1 ℓ gazdıń normal sharayattaǵı massası belgili bolsa, áyne gazdıń bir moli tap sol sharayatta qansha kólemdi iyelewin anıqlaw ańsat. Mısalı, 1 ℓ vodoroddıń massası normal sharayatta 0, 09 g ga teń. Bir buyım (2, 016 ) vodoroddıń tap sol sharayattaǵı kólemi tómendegishe esaplab tabıladı :

0, 09 :1 = 2, 016 : V₀

Hár qanday gazdıń bir gramm-molekulası normal sharayatta 22,4 ℓ kólemdi

iyeleydi. Bul kólem gazdıń g-mol (molyar) kólemi dep ataladı. Molyar kólemge tıykarlanıp, hár qanday kólemdegi gazdıń massasın, sonıń menen birge normal sharayattaǵı hár qansha massalı gazdıń kólemin esaplab tabıw múmkin.

• Aralaspası ózgermeli quramǵa iye hám aralaspalardan fizikalıq usıllar menen taza zatlar ajıratıp alınıwı múmkin. Aralaspalardı taza zatlarǵa ajıratıwǵa boladı, bunıń ushın tındırıw, filtrlew, aydaw, magnit penen tásir etiw, xromatografiya sıyaqlı bir qansha arnawlı usıllardan paydalanıladı.

Joqarıda aytıp ótkenimizdey, taza zat tolıq kólem boyınsha birdey quram hám qásiyetlerge iye boladı. Bunday zat gomogen (birdey) dep ataladı.

As duzı yamasa qumshekerdi suwda eritsek, tınıq eritpe payda boladı. Bul aralaspa da tolıq kólemi boyınsha birdey quramdaǵı bólekke hám qásiyetlerge iye. Biraq taza zattan ayırmashılıǵı quramlıq bólegi muǵdarınıń ózgeriwine qaray, qásiyetleriniń de ózgeriwinde bolıp tabıladı (bir stakan suwda 1 shay qasıq duz eritilse — 2°C da, 1 as qasıq duz eritilse, — 4°C da muzlaydı). Bunday aralaspalar gomogen aralaspa dep ataladı.

Eger topıraqtı suwda eritip kórsek she?

Topıraq suwda erimeydi, ılay payda etedi — bunday bir tekli bolmaǵan aralaspa geterogen aralaspa (hár qıylı) dep ataladı hám olardı ańsat ǵana gomogen quramlıq bólimlerge ajıratıw múmkin.

Suw puwı, mıs sım — taza zatlarǵa, yodlanǵan as duzı, pal, sút, ósimlik mayı — aralaspalarǵa mısal bola aladı.