|
2.2. Aqılı zayıp balalarda alıp barılatuǵin dúzetiw jumısları.
Dáslepki dáwirde intellektual rawajlanıwı qalaq bolǵan balalardıń sensor rawajlanıwına úlken áhmiyet ajıratıw kerek. Bunda qollanılatuǵın shınıǵıwlar kóriw, esitiw hám sezim qılıw sezimlerin rawajlandırıwǵa qaratıladı. Bul shınıǵıwdı quramalılastırıw bir qatar quramalı psixik funksiyalardı, sonday-aq oylaw hám sóylewdi rawajlandırıwǵa alıp keledi. Balanıń sezim hám qabıllawdı rawajlandırıw onıń talay quramalı bolǵan processlerdi qáliplestiriw ushın tiykar esaplanadı. Átirap daǵı dúnyanı sezim arqalı ańǵarıw, ol haqqında sóylewiw arqalı bilimge ıyelewge alıp keledi. Intellektual jetispewshilik balada qansha kúshli kórinetuǵın bolsa, sonsha kesh oqıtıw hám tálim beriwdi baslaw kerek boladı. Ádetde intellektual rawajlanıwda nuqsanı bolǵan balalardı da hár qanday saw bala sıyaqlı qansha erte oqıtıwdı baslasa, oqıtıw mazmunı hám usılı bala jasına uyqas bolsa, bala múmkinshiligine tuwrı kelse, maqsetke muwapıq boladı. Endi oqıwǵa kirisiwip atırǵan júdá kóp aqılı zayip balalarda onıń sóylewiniń rawajlanbaǵanlıǵı, sóylew shólkemlerinde jetispewshilik hám tutlıqpalanıw menen baylanıslı boladı. (Dizatriya, alaliya) Oqıw jılı basında oqıtıwshın tiykarǵı waziypası ulıwma bilim beriw bilimlerdi beriw emes, bálki ápiwayı óz-ózin basqarıw, ózin tutıw mádeniyatı, sóylewin ósiriw, qol miynetin úyretiw bolıp tabıladı.
Tómen klaslarda aqılı zayip oqıwshılardı oqıtıwda tómendegi tiykarǵı wazıypalardı belgilep alıw zárúr :
1. Oqıwshılar menen jaqınnan tanısıp, ushırasıwdı úyretiw, úlken jasdagilarga boysınıw qılıw, mektep nızam -qaǵıydası, kún rejimine ámel qılıw. Óz júriw-turıwına itibar berip, ózin etken jumısların baqlawǵa úyretiw. Neni qılıw múmkin, ne múmkin emes, álpayım hám mehriban bolıw.
2. Klass kollektivine kirisiw, oyınlar úyretiw, ǵalabalıq hám individual oyınlar shólkemlestiriw, óz-ózin basqarıw hám óz-ózine xizmet etiw sıyaqlı ápiwayı ilmiy tájriybelerdi sıńırıw.
3. Ápiwayı úy jumısları hám sanitariya hám gigiena qaǵıydalarına ámel qılıw.
4. Oqıwshı ata-anası hám shańaraǵı menen baylanıs ornatıw.
5. Oqıwshı háreketindegi kemshiliklerdi saplastırıw, itibar beriw, buymlarni ustaw yamasa tutıw qaǵıydaları.
6. Átirap daǵı zat -buyımlardı nege kerekligi hám isletiliwi haqqında, reńler, sırtqı kórinisler haqqında túsinikler beriw hám olardan paydalanıw.
7. Sóylewindegi kemshiliklerdi ońlaw hám sóylewin ósiriw.
8. Pikirin bayanlaw, sanaw, ápiwayı qol miynetine úyretiw. Miynet etiwge tuwrı jantasıw.
9. Klass oqıwshıların mektep hám balalar kollektivine qosılıp ketiwi hám túrli dástúrler-keshelerde qatnasıwǵa úyretiw.
Oqıw rejede bólek pánler boyınsha etiletuǵın jumıslar tereń kórip shıǵılǵan. Oqıw joba arnawlı korreksiyalashtirilgan sabaqlar, shınıǵıwlar kiritilgen, fakultativlar, gruppalar hám (gruppachalarga) individual: logopedik korreksiya, LFK, psixomotorikani rawajlandırıw. Keyingi jıllarda balalardı oqıtıw processinde, oqıwshılar menen psixologiyalıq korreksion tárbiyalıq islewde psixologiyalıq baqlaw bólek orın tutadı. Baslanǵısh klaslarda 10 oqıwshınan kóp bolmaǵan gruppalar dúzilisi kerek. Qayta qadaǵalawdan ótkeriw orayları hám arnawlı oqıw mákanlarında gruppalarda oqıwshılar sanı, eger buǵan sharayat jetkilikli bolsa, 6 kisin tashkil qilsa, maqsetke muwapıq boladı. Oqıwshılar hár kúni 4 saattan ibarat, dawam etiw waqti 1-klaslarda -35 minut, 1-4 - klaslarda 45 minuttan oqıw - tárbiyalıq shınıǵıwlar alıp barıladı.
Aqılı zayip oqıwshılar menen oqıw -tabiyaviy shınıǵıwlardı ótkeriwde didaktik materiallar, kórgezbeli qurallar, tarqatpa materiallar hám fizikalıq shınıǵıw ótkeriw ushın arnawlı úskenelestirilgen bólmelerdiń áhmiyeti úlken. Sabaqlıqlar mektep tárepinen támiyinlenedi hám de oqıtıwshı hám tárbiyashiler bul kontingentga iykemlestirip stilistik qóllanbalar tuzib paydalanadılar.
Bala shaxsınıń jedel rawajlanıwı júz boladı. Shıdamlılıq rawajlanıwı belgilenedi. Bala etikalıq qıyallardı, minez-qulıq formaların ózlestirip, insan jámiyetiniń kishi bir aǵzasına aylanadı. Mektepge shekem jas daǵı normal rawajlanıp atırǵan balada aqıl qılıw aktivligi ósip baradı. Átirap daǵı álemdi biliwge qızıǵıwshılıqı artadı. Bog'cha balalarınıń hámmege málim jastan ótiwi biykarǵa emes. Mektepge shekem jas daǵı balanı endi átirap daǵı predmetlerdiń tekǵana sırtqı kórinisi hám wazıypası, bálki, predmet hám hádiyseler ortasındaǵı baylanıs hám munasábetler, olar tiykarında bar bolǵan sebepli baylanıslılıqlar, adamlardıń óz-ara munasábeti, etikalıq jáne social baylanıs hám nizamlıqları qızıqtiradi. Aqılı zayipbalalar ushın mektepge shekem jas dáwiri pertseptiv hárekettiń bası bolıp keledi. Balada predmet, oyınshıqlarǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵınıń oyanıwı tiykarında olardıń hám munasábetleri menen tanısıwı da júzege keledi. Balalıq dáwirdiń besinshi jılı aqılı zayipbalanıń aqıl etiwi rawajlanıwda keskin búklem baqlanadı. Balalar úlgine kóre tańlay aladı (reńi, forması, úlkenligi boyınsha).
Ayırım balalarda, sonıń menen birge, pútkilliginshe aqıl qılıw rawajlanıwda jılısıw da ámeldegi boladı.
Aqılı zayipbalalardıń aqıl etiwi menen bir qatarda normal aqılǵa iye balalar rawajlanıwınan sezilerli ayırmashılıqları da bar. Balalar kóriw arqalı túsiniw tiykarında úlgine kóre tańlawdı iyelep, biraq, kóp sanlı belgilerden tańlawdı ámelge asıra almaydı, jaqın ayrıqshalıqlardı faqrlashda qiynaladilar, bul ayrıqshalıqlardı didaktik oyınshıqlar menen háreketlerde esapqa ololmaydilar.
Ajıratılǵan belgiler boyınsha ulıwmalastırıw múmkinshiligi, arnawlı bir belgi boyınsha predmetler qatarın buza alıw, sol qatarda predmet jayın tabıwǵa arnawlı oqıwlarsız erisip bolmaydı.
Pútkil obrazdıń qáliplesiwi talay orqada:
- balalardıń yarımında obraz
- háreket hasası bo'a almaydı hám hesh qanday formada bala menen tiklena almaydı (na predmetli suwret formasında, na qırqılǵan súwretlerdi jıynawda),
- basqa yarımında bolsabuzilgan, tolıq bolmaǵan obrazlar ámeldegi boladı.
Aqılı zayipbalalarda kórgezbeli háreket oylaw rawajlanıwı orqada qalıw menen xarakterlenedi. Mektepge shekem bolǵan dáwirdiń aqırına kelip barlıq balalar da ámeliy nátiyjege erisiwge, yaǵnıy predmettiń jılısıwına, qollanılıwına yamasa ózgeriwine tuwrıdan-tuwrı qaratılǵan yamasa qol quralı menen orınlanǵan háreket bar ámeliy jaǵdaylardı atqara almaydı. Usınıń menen birge normal aqıl -zeyinli balalar bul wazıypalardı kishi mektepge shekem bolǵan jasda atqaradı. Aqılı zayipbalalar kóbinese mashqalalı jaǵdaydıń bar ekenin anglamaydi, ulıwma túsinik bar jaǵdaylarda bolsa sheshimdi qıdırıwdı járdemshi qurallardan paydalanıw zárúriyatı menen kómekshi feyilydi. Eger olardı balalıqtan járdemshi qural yamasa qural retinde insan menen jaratılǵan predmetler qorshap turǵan sonda da.
Do'stlaringiz bilan baham: |
