Ózbekstan respublikasí informaciyalíq texnologiyalarí HÁm kommunikaciyalarín rawajlandíRÍw ministrligi muhammed al-xorezmiy atíndaǵÍ TASHKENT informaciyalíq texnologiyalarí universiteti nókis filialí Kompyuter injiniringi fakulteti

1. Korrupciya hám oǵan qarsı gúres túsinigi.
Áyyemgi grek filosofi Aristotel sonday degen edi: “Hár qanday mámleket basqarıw princpıında eń áhmiyetlisi - bul nızamlar hám tártip-qaǵıydalar jardeminde jumıstı sonday shólkemlestiriw kerek, lawazımlı shaxslar qing'ir jol menen baylıq asıra almasin”. Házirgi kúnde dúnya kóleminde hal etiliwi kerek bolǵan eń baslanǵısh máselelerden biri korrupciya mashqalası bolıp tabıladı.

Korrupciya –– bul jámiyetti tuwrı jollar menen qısımǵa alatuǵın qáwipli illet. Bul illet demoktatiya hám huquqtıń ústinligine zıyan jetkizedi, insan huquqlarınıń buzılıwına alıp keledi, turmıs sıpatın jamanlastıradı hám adamlar qáwipsizligine qáwip salatuǵın birikken jınayatshılıq, terrorizm hám basqa hádiyseler tamır atıp, rawajlanıwı ushın shárayat jaratadı. Sonı aytıp ótiw kerek bul zıyanlı illet úlken hám kishi, bay hám kambaǵal bolıwına qaramastan barlıq mámleketlerde ushıraydı. Bunday zıyanlı illetti joq qılıw boyınsha dunya hamjamiyeti tárepinen bir qatar jumıslar islenip atırǵanlıǵına qaramastan elege shekem tolıq saplastırılmay atır.

Korrupciya (lot. Corrumpere — buzıw) termini ádette lawazımlı shaxslar tárepinen oǵan berilgen wákillikler hám huquqlarınan ózleriniń jeke máplerin kózlegen halda nızamshılıq hám ádeplilik qaǵıydalarına qayshı ráwishte paydalanıwın ańlatadı. Kópshilik jaģdaylarda bul atama siyasiy elitadaģı byurokratik apparatqa qarata isletiledi. Korrupciya kóplegen mámleketlerdiń jinayat hám hákimshilik nızamshılıǵı menen huquqqa qarsı háreket sıpatında qaralanadı. Makroekonomikalıq hám siyasiy-ekonomikalıq izertlewler, korrupciya — mámlekettiń ekonomikalıq ósiwi hám rawajlanıwına úlken tosiq ekenligin kórsetti.

Korrupciyaniń tariyxiy tamırları júda áyyemge barıp taqalip, bul jaǵday qáwimde belgili bir abıroyǵa iye bolıw ushın qáwim baslıqıarına sawǵalar beriw ádetinen kelip shıqqan degen boljawlar bar. Sol dáwirlerde bul normal jaǵday esaplanģan. Biraq mámleket apparatınıń quramalasıwı hám oraylasıwı korrupsiyaniń mámleket rawajlanıwına úlken tosıq ekenligin kórsetti. Korrupciyaǵa qarsı guresken birinshi mámleket sipatinda áyyemgi Shumer mámleketi tán alınadı. Áyyemgi mámleketlerdi ásirese huquqtı qorǵawshı organlardıń paraxorliǵı qatti táshwishke salǵanlıǵı bizge shekem saqlanıp qalǵan dereklerden belgili. Sebebi bul jaǵday mámlekettiń abıroyına júdá úlken zıyan jetkeredi. Dunyaniń jetekshi dinlerinde ham birinshi náwbette huquqtı qorǵawshı organlardıń paraxorliǵı qatti qaralanadi. Mısalı, Injilde –Sawǵalardı qabıl qılma, sebebi sawǵa soqırdı kóretuǵın qıladı hám haqiyqattı ózgertedi delińen bolsa, Qúranı Karimde ―Basqalardıń múlkin náhaq jol menen almańız hám basqalarǵa tiyisli bolǵan nárselerdi alıw ushın óz múlkińizden hákimlerińizge para qılıp bermeńizler delińen.