Ўзбекскистон алоқа ва ахборотлаштириш агентстлиги

Laboratoriya ishlarini bajarishda texnika
xavfsizligi.
Laboratoriya ishlarini boshlashdan avval talabalar quyidagi texnika xavfsizligi qoidalari bilan tanishib chiqishlari va ularga qat’iy rioya qilishlari kerak:
1.O‘qituvchining ruxsatisiz bosh shitdan foydalanish man etiladi.
2.Elektr tarmog‘ining tok manbaidan uzilganligiga ishonch hosil qilmasdan turib, sxemani tarmoqqa ulash taqiqlanadi.
3.Sxemani yig‘ishda ulanuvchi simlar sonini iloji boricha kamaytirib, ularning chigallanib qolmasligiga ahamiyat beriladi.
4.O‘lchov asboblari va apparatlar berilgan kuchlanish va tok qiymatlariga moslab tanlanadi.
5.To‘g‘ri tuzilgan sxemani o‘qituvchining ruxsati bilan elektr tarmog‘iga ulash mumkin.
6.Sxemani elektr tarmog‘iga ulashda atrofdagi o‘rtoqlar ogohlantirilishi zarur.
7.Elektr mashinalarni ishga tushirishdan avval ularni tashqi ko‘rikdan o‘tkazilib, simlar ulangan kontakt qismlar mahkamla­nishi va simlar aylanuvchi qismlarga tegib qolmasligi lozim.
8.Kiyimlari tartibga solinmagan, sochlari yig‘ishtirilmagan talabalarning ishlashiga ruxsat etilmaydi. .
9.Ish paytida elektr stendi, o‘lchov asbobi, yoki boshqa elektr apparatlarida sezilgan nuqsonlarni darxol o‘qituvchiga ko‘rsatish kerak.
10.Biror baxtsiz hodisa, falokat, shikastlanish ro‘y bergudek bo‘lsa, hamma rubilniklar elektr tarmog‘idan darhol ajratilishi zarur. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilmagan talaba­larga qat’iy choralar ko‘riladi.
2. Laboratoriya ishlarini bajarish qoidalari
Har bir laboratoriya ishini bajarishda quyidagilar:
a) ishning dasturi va mazmuni bilan oldindan tanishib chiqish;
b) laboratoriyada bajariladigan ish o‘rni bilan tanishib chiqish;
v) kerakli o‘lchov asboblar va apparatlarni tanlab olib, sxe­mani yig‘ish;
g) ish rejasi asosida tajribalar o‘tkazish;
d)bajarilgan laboratoriya ishiga asoslanib tuzilgan hisobotni o‘qituvchiga topshirish talab qilinadi.
Ish jarayonida kuchlanish, tok, quvvat, qarshilik va shu kabi bir necha kattaliklarni bir paytda o‘lchash zarur bo‘l­ganligidan har bir laboratoriya ishini 3…4 talaba birgalikda bajaradi.
Ish rejasidagi topshiriqlarni talabalar laboratoriyaga kelish­dan oldin tavsiya qilingan adabiyotdan o‘qib o‘rganadilar. So‘ngra laboratoriya qo‘llanmasida ko‘rsatilgan ishning bajarilish tartibi, tajribada kerakli sxemalar, tajribadan olingan ma’lumotlar, yoziladigan jadvallarni va hisoblarni bajarishda foydalanadigan formula va boshqa kerakli ma’lumotlarning hammasi ish daftariga ko‘chiriladi. . Bunday tayyorgarlik natijasida talaba bajariladigan ishning nazariy tomonlarini o‘zlashtirishi, tajriba sxemasi va ish tartibi­ni yaxshi bilishi, elektr mashinalaridagi jarayonlarning tub ma’no­sini, fizikasini tasavvur qila olishi va tajribadan olinadigan ma’lumotlarning o‘zgarish qonuniyatlarini bilib olishi lozim.
Talaba ish daftarini o‘qituvchiga ko‘rsatib, laboratoriya ishini boshlashga ruxsat oladi. Bunda o‘qituvchi talabaning ishni baja­rishga tayyorligini tekshiradi. Tayyorgarlik ko‘rmagan talabalarga laboratoriya ishini boshlashga ruxsat etilmaydi. O‘qituvchidan ish­ni bajarishga ruxsat olgan talabalar apparatlar bilan tanishishlari, hamda ularni tekshirib ko‘rishlari kerak. Tajriba sxemasini tuzishda, dastavval elektr tarmog‘ining bosh qutbiga zanjirning ketma-ket element ulanib, uning oxirgi elementi esa tarmoqning ikkinchi qutbiga ulanadi. So‘ngra, parallel zanjirlar yig‘iladi. Zanjirlarni yig‘ishda ulanish kontaktlarining mustahkamligiga e’tibor berish lozim. Tajribani boshlashdan avval elektr o‘lchov as­boblarining strelkalari korrektor bilan nolga keltiriladi. Yig‘ilgan sxema o‘qituvchiga ko‘rsatiladi va uning ruxsati bilan elektr tarmog‘iga ulanadi. Ulangandan keyin elektr elementlari normal ishlamasa, o‘lchov asboblar strelkalarining og‘ishi normaldan keskin farq qil­sa, sxema darhol elektr tarmog‘idan ajratiladi va kamchiliklari tuza­tiladi, o‘qituvchidan ruxsati bilan elektr tarmog‘iga qayta ulanadi. Rejada ko‘rsatilgan hamma rejimlarda sxemaning normal ishlashi tekshirilib, tajribaning bajarilganligiga ishonch hosil qilinadi.
Tajriba o‘tkazishda guruhning har bir a’zosi belgilangan ish­ii mustaqil bajaradi. Olingan ma’lumotlarning to‘g‘riligini o‘qi­tuvchi tekshirgandan so‘ng, uning ruxsati bilan, sxemani elektr tarmog‘idan, elementlarini esa sxemadan ajratish mumkin. Tajriba natijalaridan foydalanib, dasturda ko‘rsatilgan vazifalar asosida hisobot yoziladi. Hisobot uchun alohida daftar tutilib, uning boshida ishning nomi, tartib nomeri, bajarilgan sanasi, talabaning familiyasi, elektr elementlari yoki transformator­larning nominal kattaliklari ko‘rsatiladi.
Bunda tajriba sxemasi, o‘lchangan va hisoblangan ma’lumotlar jadvali, yasalishi talab etilgan grafiklar, hamda hisoblash formu­lalari beriladi. Hisobot oxirida ish yuzasidan qisqa xulosalar keltiriladi.Hisobotdagi tekst, formula va raqamlar siyohda yozi­lib, tajriba sxemalari va grafiklar qalam bilan chizmachilik as­boblari yordamida chiziladi. Grafik ishlari uchun millimetrovkadan foydalanish tavsiya qilinadi.
Laboratoriya ishlari yuzasidan yozilgan har bir hisobot o‘qituvchiga taqdim etiladi. O‘qituvchi uni tekshirib, navbatdagi ishni boshlashga ruxsat etadi. Hamma laboratoriya ishlarini bajarib, hisobot yozib topshirgan talabaga sinov qo‘yiladi.