‎‎Ўзбекистон‎республикаси‎адлия‎вазирлиги ‎‎тошкент‎давлат‎юридик‎университети

текширилиши‎лозим
(ЎзР‎ЖПК‎94-м).‎Барча 
ҳолларда‎ далилларнинг‎ ишончлилиги‎ текширилиши,‎ тасдиқланиши‎
ѐки‎рад 
этилиши‎ керак.‎ Баъзан‎ далилларнинг‎ мақбуллиги‎ ҳам‎ текширилиши‎
мумкин 
(
холисларни‎сўроқ‎қилиш‎- тергов‎ҳаракати‎ўтказиш‎чоғида 
процессуал‎бузилишлар‎бўлган-бўлмаганлигини‎аниқлаш‎учун‎),‎ѐки 
алоқадорлиги‎текширилиши‎мумкин‎(хонадондаги‎ўғирликда‎топилган 
бармоқ‎ излари‎ уй‎ эгалари‎ томонидан‎ қолдирилган‎ ѐки‎ йўқлиги‎
текширилади). 
Далилларни‎текшириш‎одатда‎янги‎далилларни‎олишдан‎иборат‎бўлиб 
(ЎзР‎ЖПК‎94-м),‎бу‎янги‎далиллар‎тўғридан-тўғри‎ѐки‎билвосита 
текширилаѐтган‎ далилни‎ тасдиқлаши‎ (ѐки‎ рад‎ этиши)‎ мумкин.‎
Шунингдек 
янги‎ далиллар‎ текширилаѐтган‎ далилнинг‎ алоқадорлиги‎ ѐхуд‎
мақбуллигини 
аниқлаши‎ҳам‎мумкин.‎Ушбу‎янги‎далиллар‎текширилаѐтган‎далилни 
билвосита‎ тасдиқласа,‎ текширилаѐтган‎ далил‎ билан‎ биргаликдагина‎
аҳамиятга эга‎бўлади. 
Суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎ишдаги‎барча‎ҳолатларни 
синчковлик‎ билан,‎ ҳар‎ томонлама‎ ва‎ холисона‎ кўриб‎ чиқишга‎
асосланган 
ҳолда‎ қонунга‎ ва‎ ҳуқуқий‎ онгга‎ амал‎ қилиб‎ ўзларининг‎ ички‎
ишончлари 
бўйича‎далилларга‎баҳо‎берадилар.‎Ўар‎бир‎далил‎ишга‎алоқадорлиги, 

---

17 
мақбуллиги‎ва‎ишончлилиги‎нуқтаи‎назаридан‎
баҳоланиши‎лозим
(Ўз‎
Р‎ЖПК 95-м). 
Далил‎воситасида‎аниқланаѐтган‎фактнинг‎мавжуд-мавжуд‎эмаслиги 
белгиланади.‎ Бошқача‎ қилиб‎ айтганда,‎ далилни‎ баҳолаш‎ далилни‎
ишончли ѐки‎ишончли эмаслиги‎тўғрисидаги‎ва‎далилда‎акс‎этган‎фактнинг‎
исботланган ѐки‎исботланмаганлиги тўғрисидаги‎хулосадан‎иборат‎бўлади. 
Жиноят‎иши‎бўйича‎ҳар‎бир‎далил‎баҳоланиши‎лозим‎ҳамда‎далиллар‎
йиғиндиси‎ баҳоланиши‎ лозимки,‎ ҳар‎ бир‎ далил‎ алоҳида‎ ҳолда‎ тўлалигича‎
баҳоланиши‎шарт‎эмас. 
Далилларни‎баҳолаш‎икки‎томонлама,‎яни‎анализ‎ва‎синтезлаш‎йўли 
билан‎амалга‎оширилади. 
Далилларни‎анализ‎қилиш‎қуйидагиларни‎ўз‎ичига‎олади: 
а)‎иш‎бўйича‎тўпланган‎далиллар‎йиғиндисини‎алоҳида‎далилларга 
бўлиш,‎ҳар‎бир‎далилни‎бошқа‎далиллардан‎алоҳида‎кўриш; 
б)‎ҳар‎бир‎алоҳида‎олинган‎далилни‎таркибий‎қисмларга‎бўлиш,‎унда 
айрим‎фактларни,‎қирраларни‎ажратиб‎олиш; 
в)‎ ҳар‎ бир‎ далилнинг‎ элементларини‎ бир-бири‎ билан‎ ва‎ ҳар‎ бир‎
далилни 
бошқа‎далил‎билан‎солиштириш. 
Далилларни‎ синтез‎ қилиш‎ эса‎ иш‎ бўйича‎ тўпланган‎ далиллардан‎
хулоса 
чиқариш,‎ барча‎ далиллар‎ асосида‎ иш‎ ҳолатларини‎ аниқлашни‎
билдиради. 
Далилларга баҳо‎беришда анализ‎ва‎синтез‎ўзаро‎чамбарчас 
боғлиқдир. Ишни тергов қилиш‎ва‎судда‎кўриш‎чоғида‎тергов‎ва‎суд 
томонидан‎иш‎бўйича‎тўпланган‎барча‎далиллар‎синтез‎қилинади,‎улар 
асосида‎у‎ѐки‎бу‎факт‎аниқланади‎ва‎натижада‎иш‎бўйич‎янги‎далиллар 
тўпланади,‎ янги‎ хулосалар‎ чиқарилади.‎ Ва‎ пировард‎ натижада‎ бу‎
жараѐнда 
янги‎ тўпланган‎ далилларни‎ иш‎ бўич‎ муқаддам‎ тўпланган‎ далиллар‎

---

18 
билан 
биргаликда‎ текшириш‎ ва‎ баҳолаш‎ натижасида,‎ улардан‎ жиноятнинг‎
содир 
бўлган-бўлмаганлиги‎тўғрисидаги‎хулосаларни,‎шунингдек,‎уни‎содир 
этган‎ шахс‎ ва‎ ишни‎ тўғри‎ ҳал‎ қилиш‎ учун‎ зарур‎ бўлган‎ бошқа‎
ҳолатлар 
тўғрисидаги‎хулосаларни‎асослашда‎суриштирув‎органлари,‎терговчи, 
прокурор‎ва‎суд‎фойдаланади,‎оқибатда‎иш‎бўйича‎ҳақиқий‎ҳолатлар 
аниқланишига‎замин‎яратилади. 
Ҳар‎бир‎фан‎ва‎соҳа‎учун‎дастуруламал‎ҳисобланадиган‎қоидалар, 
йўл-йўриқлар‎ ва‎ услублар‎ умумий‎ ном‎ остида,‎ илм-фан‎ ривожланган‎
ва 
тизимлаштирилган‎ҳозирги‎шароитда‎«‎тамойиллар(принциплар)‎»,-деб‎
аталади. 
Дарҳақиқат,‎
ҳуқуқ‎
тамойиллари‎
бутун‎
ҳуқуқий‎
тизим‎
шаклланишининг 
йўналишини‎ белгилаб‎ бериш‎ билан‎ бирга,‎ ҳуқуқий‎ муносабатлар‎
вужудга 
келиши,‎ўзгариши‎ва‎бекор‎бўлишида‎амал‎қилиниши‎лозим‎бўлган‎энг 
муҳим‎ва‎дастлабки‎«‎талаб‎»‎сифатида‎мавжуд‎бўлади
16
. 
Исбот‎қилишнинг‎мураккаб‎босқичи‎ҳисобланадиган‎далилларни 
баҳолашнинг‎ ҳам‎ ўзига‎ хос‎ принсиплари‎ мавжуд,‎ қуйида‎ бу‎ ҳақда‎
тўхталиб 
ўтамиз. 
Маълумки,‎далилларга‎баҳо‎бериш‎мажбурияти‎исбот‎қилиш‎субъэкти 
бўлган‎суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎судга‎юкланган,‎чунки 
фақат‎ уларгина‎ иш‎ бўйича‎ процессуал‎ қарор‎ чиқариш‎ ҳуқуқига‎
эгадирлар. 
16
Мухаммадиэв‎А.А.‎Фуқаролик‎ҳуқуқи‎тамойилларининг‎амал‎қилиши.-Т.:‎ТДЮИ.2007.‎5‎-б. 

---

19 
Улар‎ ушбу‎ муҳим‎ мажбуриятни‎ амалга‎ оширишда‎ далилларни‎
баҳолашнинг 
ўзига‎ хос‎ принципларига‎ таянган‎ ҳолда‎ иш‎ олиб‎ борадилар.‎ Жиноят‎
судлов 
ишида‎айблов‎ѐки‎ҳимоя‎томонидан‎қатнашганлар‎эса‎далилларга‎баҳо 
беришда‎ илтимосномалари,‎ шикоятлари‎ билан,‎ музокарада‎ қатнашиш‎
орқали 
иштирок‎ этишга‎ ҳақлидирлар,‎ аммо‎ уларнинг‎ баҳолари‎ бўлиб‎
суриштирувчи, 
терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎ушун‎мажбурий‎эмас. 
Далилларга‎баҳо‎бериш‎исбот‎қилишнинг‎мураккаб‎босқичи 
ҳисобланади.
17
Дастлабки‎ теров‎ жараѐнида‎ ва‎ суд‎ муҳокамасида‎
далилларни 
тўплашда‎ далиллар‎ текширилади‎ ва‎ бир‎ вақтнинг‎ ўзида‎ уларга‎ баҳо‎
берилади. 
Далилларга‎баҳо‎бериш‎исбот‎қилишнинг‎якунланиши‎ҳисобланади‎ва 
процессуал‎ қарорлар‎ чиқарилишига‎ олиб‎ келади.‎ Далилларга‎ баҳо‎
бериш 
шубҳасиз‎жиноят‎иши‎юритувининг‎якуни‎бўйича,‎яни‎дастлабки 
терговнинг‎ томомлангани,‎ жиноят‎ ишини‎ судда‎ тугатиш,‎ ҳукм‎
чиқариш, 
апелляция‎шикояти‎ѐки‎келтирилган‎протестни‎кўриб‎чиқиш‎в,ҳ., 
бўйича‎чиқариладиган‎процессуал‎қарорларга‎асос‎қилиб‎олинади. 
Далилларга‎баҳо‎беришнинг‎қуйидаги‎принциплари‎мавжуд: 
- далилларга‎баҳо‎беришда‎суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор,‎суд 
фақат‎қонунга‎асосланадилар; 
- ҳеч‎қандай‎далил‎олдиндан‎белгилаб‎қўйилган‎кучга‎эга‎эмас; 
- судья,‎халқ‎маслаҳатчилари,‎прокурор,‎терговчи,‎суриштирувчи 
17
Бобоев‎Ў.Б.‎ва‎бошқалар.‎Давлат‎ва‎ҳуқуқ‎назарияси.-Т.:‎ТДЮИ.2000. 215 -б. 

---

20 
далилларни‎ўзларининг‎ички‎ишончлари‎бўйича‎баҳолайдилар; 
- ички‎ишонч‎тўпланган‎ва‎текширилган‎далиллар‎йиғиндисига 
берилган‎баҳога‎асосланади; 
- ҳар‎ бир‎ далил‎ алоқадорлик,‎ мақбуллик,‎ ишончлилик‎ нуқтаи‎
назаридан 
баҳоланмоғи,‎тўпланган барча‎далиллар‎эса‎йиғинди‎ҳолида‎ишни‎ҳал 
қилиш‎учун‎етарлик‎нуқтаи‎назаридан‎баҳоланмоғи‎лозим; 
- судьянинг,‎прокурорнинг,‎терговчининг,‎суриштирувчининг 
далилларга‎ баҳо‎ бериши‎ ҳар‎ томонлама,‎ тўла‎ ва‎ холисона‎ бўлиши‎
шарт; 
- суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎далилларга‎виждонан‎баҳо 
беришлари‎шарт. 
Далилларга‎ эркин‎ баҳо‎ бериш‎ ҳам‎ жиноят‎ процессининг‎
принципларидан 
бири‎ҳисобланади. 
Шуни‎ҳам‎алоҳида‎таъкидлаш‎лозимки,‎далилларга‎баҳо‎бериш 
қоидалари‎ - принциплари‎ жиноят‎ судлов‎ иши‎ юритувининг‎ барча‎
босқичлари 
учун‎бир‎хилда‎аҳамиятга‎эга. 
Исбот‎қилиш‎далиллар‎воситасида‎жиноят‎ишини‎тўғри‎ҳал‎қилишда 
аҳамиятга‎эга‎бўлган‎ҳолатларнинг‎барчасини,‎яни‎ижтимоий‎хавфли 
қилмиш‎ - жиноятнинг‎ содир‎ этилган-этилмаганлигини,‎ у‎ ѐки‎ бу‎
шахснинг 
ушбу‎ ижтимоий‎ хавфли‎ қилмиш‎ - жиноятни‎ содир‎ этишда‎ айбли-
айбсизлигини‎ва бошқа‎ҳолатларнинг‎аниқланишидир. 
Юқорида‎айтганимиздек,‎исбот‎қилиш‎- жиноят‎иши‎ҳолатларини 
аниқлаш‎учун‎далиллардан‎фойдаланиш‎ва‎суд‎томонидан‎тергов 
қилинаѐтган‎ва‎кўрилаѐтган‎жиноят‎иши‎бўйича ҳақиқатни‎билиш 
жараѐнидир.‎Бу‎жараѐн‎жуда‎мураккаб‎бўлиб,‎ўз‎ичига‎далилларни 
тўплаш,‎ текшириш‎ ва‎ баҳолашни‎ қамраб‎ олади.‎ Фақат‎ шу‎ йўл‎

---

21 
билангина 
жиноят‎очилиши,‎жиноятчи‎фош‎қилиниши‎ҳамда‎иш‎бўйича‎қонуний, 
асосли‎ва‎адолатли‎қарор‎чиқарилиши‎мумкин‎бўлади. 
Далилларни‎баҳолаш‎иш‎бўйича‎ҳақиқатни‎аниқлаш,‎процессуал‎қарор 
қабул‎ қилиш‎ учун‎ зарур‎ асос‎ бўлади.‎ Далилларни‎ тўплаш,‎ тадқиқ‎
этиш, 
хулосалар‎чиқариш‎ва‎тўғри‎процессуал‎қарор‎қабул‎қилиш‎уларга 
тегишлича‎баҳо‎бериш‎билан‎уйғунлашади. 
Далилларни‎баҳолаш‎жиноят‎процессуал‎исботлаш‎элементи‎сифатида 
маълум‎ доирада‎ ҳуқуқий‎ жиҳатдан‎ тартибга‎ солинади‎ ва‎ ҳуқуқ‎
меъѐрлари 
таъсири‎ остида‎ бўлади.‎ Ҳуқуқ‎ меъѐрлари‎ тафаккур‎ тартибини‎ эмас,‎
балки 
далилларни‎ баҳолаш шароитлари,‎ мақсадлари‎ ва‎ принципларини‎
(ЖПКнинг‎85-87,90-95-м.),‎шунингдек‎процессуал‎қарорлар‎ва‎ҳужжатларда‎
уларни‎ баҳолаш натижаларининг‎ ташқи‎ ифода‎ этилишини‎ белгилайди.‎
Далилларни‎ баҳолаш‎ ички (мантиқий)‎ ҳамда‎ ташқи‎ (ҳуқуқий)‎ томонларга‎
эга. 
Далилларни‎баҳолаш‎– бу‎уларнинг‎ҳар‎бири‎қай‎даражада‎аниқ 
белгиланганлигини,‎ ишга‎ алоқадорлигини‎ ва‎ бошқа‎ далиллар‎ билан‎
қандай 
ўзаро‎боғлиқликда‎эканлигини,‎иш‎учун‎аҳамиятли‎бўлган‎айнан‎қайси 
фактни‎у‎аниқлаѐтганлигини‎ѐки‎рад‎этаѐтганини‎аниқлаш‎демакдир. 
Далилларни‎баҳолаш‎қуйидагиларни‎аниқлаш‎учун‎амалга‎оширилади: 
- ушбу‎фактдан‎иш‎бўйича‎суд‎далили‎сифатида‎фойдаланиш 
мумкинми,‎бу‎қонунга,‎исботлаш‎принципларига‎зид‎эмасми; 
- ушбу‎далил‎ѐки‎далиллар‎йиғиндиси‎ишга‎тааллуқлими; 
-ушбу‎далил‎иш‎бўйича‎тўпланган‎бошқа‎далиллар‎билан‎қандай 
боғлиқликда,‎бу‎боғлиқликнинг‎хусусияти‎ва‎аҳамияти‎қандай; 
-ушбу‎далилнинг‎ва‎далиллар‎йиғиндисининг‎ҳақиқатни‎аниқлаш‎учун 

---

22 
аҳамияти‎қандай,‎далиллар‎йиғиндиси‎иш‎тақдири‎ҳақида‎у‎ѐки‎бу 
процессуал‎қарор‎қабул‎қилиш‎учун‎етарли‎асос‎деб‎ҳисобланадими; 
-ушбу‎далилдан‎келгуси‎суд‎тадқиқоти‎жараѐнида‎қандай‎фойдаланиш 
мумкин‎деган‎саволларга‎жавоб‎беради. 
Далилларни‎
баҳолаш‎
- 
бу‎
жиноят‎
процессуал‎
исботлаш‎
субъектларининг 
мантиқ‎ ва‎ ҳуқуқ‎ меъѐрларига‎ асосланган,‎ далилларнинг‎ ишга‎
алоқадорлиги 
ва‎ мақбуллигини,‎ ишончлилигини‎ ва‎ йетарлилигини‎ аниқлаш,‎
шунингдек 
холисона‎ ҳақиқатни‎ аниқлаш‎ мақсади‎ бўлган‎ фикрлаш бўйича‎
фаолиятидир. 
Далилларга‎ баҳо‎ бериш‎ Ўзбекистон‎ Республикаси‎ ЖПКнинг‎ 95-
моддасида 
кўрсатилган‎ҳуқуқий‎принсипларга‎асосланади. 
Далилларни‎
баҳолаш‎
жиноят-процессуал‎
исботлашнинг‎
элементларидан 
биридир.‎ Жиноят‎ процессуал‎ исботлаш‎ эса,‎ ўз‎ навбатида,‎ жиноят-
процессуал 
фаолият‎ кўрсатишнинг‎ ўзига‎ хос‎ шаклларидан‎ биридир.‎ Жиноят-
процессуал 
исботлашнинг‎ элементларидан‎ бири-далилларни‎ баҳолаш‎ жиноят‎
процессидаги барча‎демократик‎принципларга‎асосланади. 
Бундай‎принципларнинг‎ҳар‎бири‎жиноят‎процессининг‎умумий 
хусусиятини‎сақлаган‎ҳолда‎муайян‎амалий‎вазифаларни‎ҳал‎қилишга 
нисбатан‎ ўзининг‎ маълум‎ хослигига‎ эга‎ бўлади.‎ Бу‎ тўлалигича‎
далилларни 
баҳолашга‎ ҳам‎ тааллуқлидир.‎ Бу‎ ерда‎ процесснинг‎ умумий‎
принциплари 

---

23 
далилларни‎баҳолаш‎ билан‎ боғлиқ‎ процессуал‎ фаолият‎ асосланадиган‎
ўзига 
хос‎принципларда‎намоѐн‎бўлади. 
Жиноят-процессуал‎қонунда‎тўғридан-тўғри‎кўрсатилганки, 
суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎ишдаги‎барча‎ҳолатларни 
синчковлик‎билан,‎тўла,‎ҳар‎томонлама‎ва‎холисона‎кўриб‎чиқишга 
асосланган‎ҳолда‎қонунга‎ҳамда‎ҳуқуқий‎онгга‎амал‎қилиб‎ўзларининг 
ички‎ишончлари‎бўйича‎далилларга‎баҳо‎берадилар. 
Баҳолаш‎натижаси,‎якуни‎сифатида‎ички‎ишонч‎– кишининг‎шундай 
ҳолатики,‎ у‎ мавжуд‎ далиллар‎ йиғиндисидан,‎ тизимидан‎ келиб‎
чиқадиган 
ягона‎ мумкин‎ бўлган‎ хулоса‎ борлигини‎ билдиради.‎ Ички‎ ишонч‎
бўйича 
ҳал‎ қилиш‎ таъкидланаѐтган‎ ѐки‎ рад‎ этилаѐтган‎ далилларнинг‎ бирдан-
бир 
тўғрилигини‎ англаш,‎ ўз‎ фикрлари‎ ҳақиқийлигига‎ қатъий‎ асосланган‎
ишончга 
эга‎бўлиш‎демакдир. 
Ички‎ ишонч бўйича‎ далилларни‎ баҳолаш‎ принципи‎ (ЖПКнинг‎ 95-м.‎
1- 
қ.)‎далилларни‎баҳолашда‎уларнинг‎жами‎йиғиндиси‎бўлиши,‎ишнинг‎
барча 
ҳолатлари‎ҳар‎томонлама,‎тўла‎ва‎холисона‎кўрилиши‎ҳақидаги‎қонун‎
талаби 
билан‎тўлдирилади. 
Далиллар‎ йиғиндисини‎ баҳолаш принциплари‎ эса‎ қуйидагилардан,‎
яъни: 
- баҳолаѐтган‎шахснинг‎ички‎ишончи; 
- жами‎далилларни‎ҳар‎томонлама,‎тўла‎ва‎холисона‎баҳолаш; 
- моддий‎ва‎процессуал‎қонун‎талабларига‎амал‎қилиш; 

---

24 
- ҳуқуқий‎онгга‎амал‎қилишдан‎иборат. 
Далилларни‎баҳолашнинг‎бу‎принциплари‎бир‎хил‎даражада‎жиноят 
процессуал‎ исботлашнинг‎ барча‎ субъектларига‎ нисбатан‎ ҳам,‎ жиноят‎
ишини 
юргизишнинг‎ барча‎ босқичларига‎ ҳам‎ тегишли.‎ Далилларни‎
баҳолашдан 
олдин‎ жиноят‎ ишини‎ тергов‎ қилиш,‎ кўриб‎ чиқиш‎ ва‎ ҳал‎ қилишнинг‎
бутун 
давомийлигида‎ далилларни‎ тўплаш,‎ процессуал‎ қайд‎ этиш‎ ва‎
текшириш 
амалга‎оширилади.‎Ўз‎навбатида,‎далилларни‎баҳолаш‎уларни‎тўплаш,‎
тадқиқ 
этиш‎процессуал‎қайд‎этиш‎бўйича‎ҳаракатларни‎амалга‎ошириш 
заруратини‎ келтириб‎ чиқаради.‎ Бундан‎ кўриниб‎ турибдики,‎
далилларни‎ баҳолаш жиноят‎ процессининг‎ барча‎ босқичларида‎ амалга‎
оширилади.
18