Ўзбекистоннинг замонавий туризм индустрияси

2.2. Туризм индустриясида хорижий инвестицияларнинг усуллари ва шакллари
Катта миқдорда хорижий ёрдам олаётган мамлакатлар индустриал‑саноат тараққиётида исталган суръатларга тезда эришмоқдалар (урушдан кейинги Европа ва Япония). Аммо инвесторлар (асосан - АҚШ, Европа иттифоқи, Япония) бу мамлакатлар ичидан улар эгаллаб турган ҳарбий‑сиёсий ёки энергетик‑хом ашё жиҳатдан муҳим ва ҳал қилувчи позицияларга қараб алоҳида стратегик мавқега эга бўлган давлатларни танлаб оладилар. Бундай давлатларга молиялаштириш ўта сахийлик билан, узоқ муддатга ва фоизлар нуқтаи назаридан имтиёзли шартларда амалга оширилади. Аммо бунинг салбий томони ҳам борки, бу инвесторларнинг ўз шартларини қўйишлари ва уларнинг бажарилишини талаб қилишларидан, уларга қарамлик юзага келишидан ва ҳоказолардан иборат. Инвестициялашнинг усул ва шакллари турлича бўлиши мумкин. Масалан:
1. Туркия ва махсус консорциум (АҚШ 12 Fарбий Европа мамлакатлари 3 та халқаро молиявий ташкилот). ҳамкорлар (инвесторлар) сони кўпайганда биринчидан, мамлакатнинг ҳар бир инвесторга шахсан қарамлиги камаяди, иккинчидан, керакли миқдорда хорижий ёрдам тушуми (инқирозлар даврида иқтисодий ёрдамнинг динамик ва барқарор бўлиши) кафолатланади.
2. Япония, ўзаро ёрдам ва ҳамкорлик мақсадларида фаолият кўрсатган ҳолда, инвестициялашни акцияларни сотиб олиш ва узоқ муддатли қарзлар бериш орқали амалга оширади. Бу йўл билан у ўзини мамлакатнинг бозори ва иқтисодини эгаллаб олувчи эмас, балки интеграция тарафдори қилиб кўрсатади. Аммо айни пайтда у кўплаб компаниялар акцияларининг назорат пакетига эгадир ва уларнинг фаолиятини назорат қилиб боради.
3. Fарбий Европа инвесторларининг анаъанавий усуллари хорижий компанияларнинг мутлақ соҳиблари бўлиб олишга қаратилган.
Иқтисодий тараққиётни энг самарали ташқи молиялаштириш давлатлараро асосда халқаро молиявий ташкилотларни жалб қилган ҳолда амалга оширилади.
Инвестициялар:
- беғараз ёрдам;
- кредитлар;
- субсидиялар;
- қўшма корхоналар;
- акцияларни сотиб олиш ва ҳоказо.
Инвесторлар учун асосий шартлар:
1) Эркин конвертланадиган валютадаги фойда;
2) Ички ва ташқи сиёсий вазиятнинг барқарорлиги.
Инвестициялашни секинлаштирувчи омиллар қуйидагилардир: хом ашё заҳираларининг чекланганлиги; ишчи кучи сифатининг пастлиги; меҳнат унумдорлигининг пастлиги; валютанинг конвертланмаслиги; ички бозорнинг торлиги ва аҳоли тўлов қобилиятининг пастлиги.
Хозирги пайтда хорижий инвесторлар тоғ‑кон саноати ва тижорат мақсадидаги транспорт воситаларини ишлаб чиқаришга катта қизиқиш билан қарамоқдалар. Жаҳон банкининг берган баҳосига кўра, 1994‑96 йилларда молиялаштириш эҳтиёжларининг 600‑700 млн АҚШ доллари миқдорида бўлиши мўлжалланмоқда. Бундай инвестициялар учун асос кучайтирилиб, ислоҳотларг жадаллаштирилса, бевосита хорижий инвестицияларнинг кириб келиши 1997 йилга келиб йилига 200‑250 млн АҚШ доллари даражасида бўлиши мумкин.
Демак, шундан кўриниб турибдики, Ўзбекистон хорижий инвесторларни ўзининг табиий ресурслари ва иқтисодий салоҳияти билан ўзига жалб қилмоқда.
Аммо инвестициялашнинг ҳуқуқий базасини таъминлаш ва қулай муҳит яратиш учун мумкин бўлган барча шарт‑шароитларни яратиш лозим. Барча тўсиқларни, шу жумладан катта аҳамиятга эга бўлган бюрократик тўсиқларни охиригача бартараф қилиш зарур. Шунингдек, ахборот базаси билан боғлиқ катта муаммо мавжуд. Ўзбекистон узоқ вақтгача ахборот вакуумида қолиб келди. Бугун ҳам аҳвол деярли ўзгармаган. Узоқ вақтгача статик кузатишлар ўтказилмаган ва табиий ва меҳнат ресурсларининг, иқтисодиётнинг турли соҳаларининг ҳолати таҳлил қилинмаган ва ҳоказо.
Бугунги кунда жаҳон ахборот асри бўсағасида турган бир пайтда, Ўзбекистонга маълумотлар банклар, турли компьютер ва телекоммуникация тармоқлари сув билан ҳаводек зарурдир, чунки биз ривожланган коммуникация тармоғининг хорижий инвесторларни қизиқтирувчи асосий омил эканлгига ишонч ҳосил қилиб улгурдик.
Халқаро туризм индустрияси жахондаги энг катта индустриядир ва бошқа жихатларни хисобга олмаганда, маркетингг асосланади ва махсулотга асосланмайди. Бу эса истеъмолчиларни биз улар учун зарур деб хисоблаган нарса билан эмас, улар истаётган махсулот ва хизматлар билан таъминлашни англатади.
Бунинг барчаси маркетинг тадқиқотлари билан яқин алоқада иш олиб боришни тақозо қилади. Бир нечта мисол келтирамиз:
1. Агар туристларнинг фақат мехмон уйларида жойлашишгагина қурби етса, уларни 5‑юлдузли мехмонхоналарга жойлаштиришга уринишнинг хожати йўқ.
2. Агар Хитой, Туркия ва хиндистон Дам олиш Пэкиджлари маркетинги билан шуғуллана бошлаган бўлса ва бунинг таркибида қуйидагилар бўлса:
авиачипта харажатлари;
мехмонхона харажатлари;
ички транспорт харажатлари;
У холда, Ўзбекистон хам айнан шу нархларда айнан шу иш билан шуғулланиши керак. Махсулотга асосланган бундай ёндашув Ўзбекистондаги туроператорлар учун қандай нархлар ва махсулотлар тўғри келишини хал қилади.
Маркетингга асосланган бундай ёндашув истеъмолчи қандай маблағ тўлаши ва қандай махсулотлардан фойдаланиши хақидаги маълумотларни қидиради ва топади. Туризмнинг жахондаги энг катта индустрия эканлигини хисобга оладиган бўлсак, у ғоятда рақобатбардошлидир. Польша, Венгрия ва Чехия Республикаси каби Шарқий Европа мамлакатлари хозирги кунда бу ишда илгарилаб кетдилар, чунки уларнинг нархлари Франция, Австрия ёки Швейцариядагидан кўра анча арзон бўлиб, эътиборни ўзига тортади.
Шунингдек, туристларга 230дан ортиқ мамлакат ичидан танлаш зерикарли эканлигини хисобга олсак, бошқа мамлакатлардаги хизматларни такрорламай, балки ноёб тажриба йўли билан саёхатчиларни қизиқтирган мамлакатлар жахон бозоридан ўзларига жой топа олишлари мумкин. Бу нуқтаи назардан Ўзбекистон хеч қачон Италия, Франция, Испания ва хоказолар каби оммавий туризм масканига айлана олмайди, аммо унда “махсус” туризм масканларининг мухим марказига айланиш имкониятии бор.
Саёхат қилаётган туристларнинг бугунги талаблари қандай?
Туристнинг ўнта асосий талаби Халқаро туристларнинг 10 та талабини тушуниш жуда мухимдир: Қурби етган нархни тўлаб, шинам каравотларда ухлаш Покиза ваннахоналарда ювиниш Мамлакатнинг осон, лекин яхши таёрланган таомлари билан овқатланиш Манзаралар ва диққатга сазовор жойларни томоша қилиш Мамлакатнинг тарихий жойлариа бориб, унинг тарихи ва маданиятини ўрганиш Фаол дам олиш (пиёда сафарлар, балиқ ови, велосипедда сайр қилиш, чанғи учиш, от миниш ва хоказо)
Мамлакатнинг халқ санъати, хунармандчилиги буюмлари эсдаликларини сотиб олиш ва умуман бошқа харидлар қилиш. Мамлакатнинг мусиқасини тинглаш, рақсларини, театрини томоша қилиш. Ўз хавфсизлиги хақида ташвиш чекмай, чеклашларсиз, эркин саёхат қилиш. Туризмда ишлаётган кишилардан “табассумли ва очиқ юзли” муомала кўриш. Ушбу халқаро туризм талабларига жавоб бера оладиган мамлакатлар ўз ишларида муваффақиятларга эришмоқдалар. Туристлар қаерда тўхтайдилар. Жойлаштириш туризм индустриясининг жуда мухим сектори эканлигини маълумдир, ва туристларнинг қаерда тўхташни ёқтиришларини билиш қизиқарлидир.