|
2.3 O’zbek davlatchiligi tangalari
O‘zbekiston hududida dastlabki metall tangalar eramizdan avvalgi VI asrda Doro I davrida zarb etilgan, og‘irligi 8,4 g ni tashkil etgan “darik” deb nomlangan tilla tangalar, deb taxmin qilinadi. Eramizdan avvalgi III–I asrlarda va undan keyingi davrda zarb etilgan tangalar namunalari hozirgacha saqlanib qolgan. Ular jumlasiga Antiox I (eramizdan avvalgi 281–261-yillar), Yevtidem I (eramizdan avvalgi 235–200-yillar), Demetriy I (eramizdan avvalgi 200–185-yillar), Yevkratid I (eramizdan avvalgi 171–155-yillar), Mitridat II (eramizdan avvalgi 124–88-yillar) va Germey (eramizdan avvalgi 15–55-yillar) tangalari kiradi.
VIII asrning o‘rtalarida Markaziy Osiyoda arablar hukmronligi boshlanganidan so‘ng savdo muomalasini amalga oshirish uchun vazni 4,3 g bo‘lgan oltin dinor, maosh va soliqlar to‘lovi uchun vazni 2,8 g. bo‘lgan kumush dirxamlar va kundalik savdo-sotiq uchun mis tangalar – fuluslar zarb etilib, muomalaga chiqarilgan. Amir Temur davrida Samarqandda tangalar zarb etiladigan maxsus zarbxonalar tashkil etilgan, birinchi marta turkiy nom, ya’ni “tanga” deb atalgan, vazni 4,5–4,7 g bo‘lgan kumush tangalar, vazni 2 g ni tashkil etgan oltin dinorlar va vazni 1,8 g bo‘lgan va kumushdan tayyorlangan mirilar zarb etila boshlagan.
XIX asrning ikkinchi yarinida Xiva, Buxoro, Qo‘qon xonliklarida oltindan “tilla”, kumushdan “tanga”, misdan “pul” (chaqa) deb ataladigan tangalar zarb qilingan.
Markaziy Osiyo davlatlari tangalarini o‘rganishda rus olimlari P. S. Savelyev, V. T. Tizengauzen, Y. A. Davidovich, O. N. Smirnova, o’zbekistonlik olimlardan M. E. Masson, Sh. R. Pidayev, E. V. Rtveladze, T. S. Ernazarova, Y. V. Zeymal, B. D. Kochnev, A. A. Musakayeva, X. T. To‘xtiyev va boshqalarning hissasi katta.
O‘zbekiston Respublikasi o‘z milliy valyutasi – so‘mni muomalaga kiritgandan keyin jezdan yasalgan va qiymati 1, 3, 5, nikel bilan qoplangan 10, 20, 50 tiyin bo‘lgan tangalar chiqarilgan.
Respublika tarixidagi muhim sanalarga bag‘ishlab esdalik va numizmatik ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘plab yubiley tangalar zarb etildi. Dastlab 1994-yilda Mustaqillikning 3 yilligiga bag‘ishlab 10 so‘mlik, Ulug‘bek tavalludining 600 yilligiga bag‘ishlab 1 so‘mlik, 1996 yil 1 sentabrda Amir Temur tavalludining 660 yilligi munosabati bilan oltin va kumushdan 100 so‘mlik hamda 1998-yilda Alisher Navoiy, keyinchalik esa Abu Ali lbn Sino, Ahmad Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Muso al-Xorazmiy kabi buyuk allomalar portretlari tushirilgan yubiley tangalar zarb etildi.
XULOSA
Tangalar, avvalo, o‘zining qanday metalldan yasalganligiga qarab shu tangani zarb etgan davlatlar, ularning yerosti boyliklari haqida guvohlik beradi. Ikkinchidan, tangalarning og‘irligi va uning zarb etilish usuli, shuningdek, sifati haqida guvohlik beradi.Uchinchidan, davlatning nomi, hukmdorining ismi, uning taxtga o‘tirgan vaqti va hukmronlik qilgan yillari haqida guvohlik beradi.To‘rtinchidan, u yoki bu davlat tangasining boshqa davlatlar hududidan ham topilishiga qarab bu davlatning qaysi davlatlar bilan savdo aloqalari olib borganligi, tashqi savdoda qaysi davlatning puli katta rol o‘ynaganligi haqida ham ma’lumot olish mumkin. Dunyo xalqlari hayotida pul katta ahamiyatga ega. U ming yillar davomida insonlarga ayirboshlash vositasi bo‘lib xizmat qilib kelmoqda.
Kishilik tarixida pul bo‘lmagan davrlar ham bo‘lgan. Ular dastlab iste’mol qiladigan barcha narsalarni o‘zlari ishlab chiqarganlar.Vaqtlar o‘tishi bilan dehqonchilikdan chorvachilik va hunarmandchilikning alohida faoliyat turi bo‘lib ajralib chiqishi savdosotiqning kuchayishiga olib kelgan. Endi ular ishlab chiqargan mahsulotlarini o‘zaro ayirboshlashga o‘tganlar. Shu tariqa bir-birlarining hojatlarini chiqara boshlaganlar.Savdo aloqalarining tobora o‘sib borishi, shaharlarning esa ko‘payib borishi foydalanish uchun eng qulay bo‘lgan ayirboshlash vositasi — pulning yaratilishini zaruriyatga aylantirib qo‘ydi. Metall (mis, kumush va oltin)dan ishlangan dastlabki pul – tanga shu tariqa paydo bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
