Ўзбекистон ҳудудида давлатчиликнинг пайдо бўлиши ва ривожланиш босқичлари

Қадимги Бақтрия маданиятининг шаклланиши. Шимолий Бақтрия 
ҳудудидаги ѐдгорликларнинг стратиграфик қатламлари шуни кўрсатадики, 
Кучуктепа маданияти (Кучук I) энг узоғи билан учта қурилиш даври 
давомида фаолият этган. Кучук II даврига келиб, кулолчилик соҳасида 
Сополли маданияти анъаналарининг қайта тикланиш жараѐни кечади. Энди 
барча сопол буюмлар кулолчилик чарҳида ясаладиган бўлган. Сопол 
буюмлари шакл жиҳатидан Сополли маданияти сополларидан фарқ қилса-да, 
ясалиш техникаси ва услуби бўйича деярли фарқ қилмайди. Кучуктепада 
ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики, сопол чархига ўтиш эволюцион 
йўл билан амалга ошган. Агар Кучуктепанинг энг қуйи қатламларида 72 % 
сополлар қўлда, 28 % сополлар чарҳда ясалганлиги кузатилган бўлса, вақт 
ўтиши билан чархда ясалган сополларнинг нисбати ошиб, Кучук II даврига 
келиб сополлар 100 % чарҳда ясалган. Демак, Қадимги Бақтрия маданияти 
Сополли маданияти анъаналарининг тикланиши асосида пайдо бўлган.
Биз ўз тадқиқотларимиз давомида Кучук I даврида чарҳда ишланган 
сополлар мажмуасига эьтиборимизни қаратдик. Натижада, Кучуктепа 
маданиятининг энг ривожланган пайтида ҳам айрим ѐдгорликларда, 
жумладан Кучуктепа, Жарқўтонда сополларни чарҳда ясаш удумининг 
унутилмаганлигининг, ҳаѐт тарзидан тўлиқ чиқиб кетмаганлигининг гувоҳи 
бўлдик. 
1
Грантовский Э.А. Иран и иранцы до Ахеменидов. Основные проблемы. Вопросы хронологии. - М., 1998.
- С.106-107. 
2
Сагдуллаев А.С. Усадьбы Древней Бактрии. Ташкент, 1987. 
3
Шайдуллаев Ш.Б. Шимолий Бақтрия илк темир даври археологиясининг айрим муаммоли масалалари 
хусусида / Ўзбекистон-қадимда ва ўрта асрларда. (Республика ѐш тарихчи олимлари анжуманининг 
маърузалари матн. 16-17 март). - Самарқанд, 1992. Б.34-36.

---

ЎЗБЕКИСТОН ҲУДУДИДА ДАВЛАТЧИЛИКНИНГ ПАЙДО БЎЛИШИ ВА РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ
(БАҚТРИЯ МИСОЛИДА) 
www.arxeologiya.uz 
39 
Қадимги Бақтрия маданиятининг илк даври моддий маданияти ашѐлари 
(Кучук II) фақат Бақтрия ва Марғиѐна ҳудудларида учрайди, демак у шу 
ҳудудларда шаклланган.