«Ўзбекистон темир йўллари» аж тошкент темир йўл муҳандислари институти «тл ва С» кафедраси

«Ўзбекистон темир йўллари» АЖ
Тошкент темир йўл муҳандислари институти
« ТЛ ва С» кафедраси


ЛОЙИҲА ҲИСОБ ИШИ


Мавзу: Стрелкали кўчани лойиҳалаш.
Бажарди: ТФ-305 гуруҳ
талабаси Одилов С.С
Қабул қилди: Баротов Ж.С


Тошкент-2020

1. Стрелкали кўчаларни режавий чизиш бўйича
чизма-ҳисоб ишларини бажариш
1.1. Стрелкали кўчаларни ҳисоблаш ва режавий чизиш
Стрелкали кўчаларни ҳисоблаш ва лойиҳавий чизиш бўйича чизма-ҳисоб ишларини бажаришдан мақсад – талабаларга стрелкали ўтказгичларнинг тузилиши, уларнинг ёндош жойлашуви қоидалари ҳақида билимлар бериш, ёндош стрелкали ўтказгичлар орасидаги қўймаларни, эгрилик элементларини, стрелкали бўғизлар ҳисобий нуқталарининг (элементларининг) координатларини ҳисоблашга ўргатиш каби ҳаётий ҳолатларни ишчи лойиҳаси даражасида бажариш кўникмаларини беришдан иборат.
Вазифани бажариш учун талабага стрелкали кўчанинг чизма кўриниши берилади.
Вазифа икки: ҳисобий ва чизма қисмлардан иборат. Ишнинг ҳисобий қисмида стрелкали кўча барча элементларининг (стрелкали ўтказгич марказлари, бурилиш бурчаги чўққилари, чегара қозиқчалари ва сигналлар) координатлари ҳисоблаб топилади, ёндош стрелкали ўтказгичлар орасида ва бурилиш эгрилари олдидан қўйиладиган тўғри қўймалар узунлиги аниқланади.
Ишнинг чизма қисмида бажарилган ҳисоблар асосида стрелкали кўча белгиланган (масштабда) ўлчамда лойиҳалаб чизилади. Ҳисоб- чизма ишларини қуйидагиларни бажаришдан бошлаш тавсия этилади:

1. 
   Стрелкали кўчани қоғозда масштабсиз чизиб, унда қуйидагилар белгилаб чиқилади: йўл оралиқлари; йўлларнинг вазифаси бўйича ихтисосланиши; стрелкали ўтказгич марказлари ва йўлларнинг тартиб рақамлари, чегара қозиқчалари ва сигналлар қўйилиши ҳамда стрелкали кўча координатларини ҳисоблаш тартиби ва кетма-кетлиги;
   
2. 
   Ёндош стрелкали ўтказгич турлари, маркалари ва улар орасидаги d тўғри йўл қўймасининг конструктив қийматларини аниқлаш;
   
3. 
   Айланма эгрилар тангенси (Т) ва бурилиш бурчаги (α) ҳамда ҳисобий қўймалар (d) қийматларини аниқлаш ёки ҳисоблаш;
   
4. 
   Қисқартирилган чекка уланишларни ҳисоблаш;
   
5. 
   Стрелкали ўтказгич марказлари, бурилиш бурчакларининг чўққилари, чегара қозиқчалари ва сигналлар координатларини ҳисоблаб, масштабли (М 1:1000) чизиш;
   
6. 
   Чизма-ҳисоб ишининг тушунтириш хатини расмийлаштириш.
   

Топшириқда ҳисоб боши сифатида бирорта стрелкали ўтказгич марказининг координатлари (Х,У) станция ўқига боғлаб берилган бўлиб, бажариладиган барча ҳисоблар шу нуқта координатларидан бошланади. Шунинг учун стрелкали кўча координатларини ҳисоблаш тартиби айнан шу берилган нуқтага боғланган бўлиши керак.
Координатларни ҳисоблаш моҳияти қуйидагилардан иборат
(1-расм).

1-расм. Стрелкали кўча координатларини ҳисоблаш учун чизма

Бошланғич нуқта сифатида 2-стрелкали ўтказгич координатлари берилган бўлса, унга нисбатан ёндош стрелкали ўтказгич координатлари умумий ҳолда қуйидагича топилади:

бунда i-1 ёки 3 стрелкали ўтказгич маркази бўлиши мумкин; бошланғич ва ҳисобланаётган нуқталар орасидаги масофанинг тегишлича х ва у ўқлари бўйича қиймати. Берилганига нисбатан узоқлашиб борадиган нуқталар учун қийматлари “+” белгиси билан ва яқинлашиб келадиган нуқталар учун “–” қиймати билан олинади.
Чизмада 1-стрелкали ўтказгич координатлари олинади, чунки , яъни 1, 2 ва 3-стрелкали ўтказгичлар бир горизонтал чизиқда жойлашган.

Ёндош стрелкали ўтказгичлар улар орасида албатта тўғри йўл қўймалари билан ҳисобланиши керак. Шу каби қўймалар стрелкали ўтказгич ва ёндош бурилиш эгриси орасида ҳам қўйилиши керак. Ҳисоблаш усулига қараб икки хил – конструктив ва ҳисобий қўймаларни фарқлаш мумкин.
Конструктив қўймалар (d ҳарфи билан белгиланади) одатда рельсларнинг стандарт узунлигига тенг, яъни 25м, 12,5м, 6,25м ва энг кичиги 4,5м олиниши мумкин. Унинг қиймати йўл мавқеига қараб тавсия этилган узунликда танланади. Конструктив қўймаларнинг узунлиги стрелкали кўчаларда йўл оралиғининг ўзгаришига таъсир қилмайди ҳамда бошқа ўтказгичларнинг жойлашиш тартибини ўзгартирмайди.
Ҳисобий қўймалар (одатда р ва f билан белгиланади) ўтказгичларнинг ёндош жойлашувига қараб ҳисоблаб топилади. Ўзаро бир томонли кетма-кет ва тескари (1-расм) жойлашган ёндош стрелкали ўтказгичларда стрелка марказлари орасидаги масофа билан ҳисоблаб топилгандан кейин қўйманинг ҳисобий қиймати (dҳ) умумий узунликдан стрелкали ўтказгичларнинг конструктив элементларини чиқариб ташлаш йўли билан топилади.
Масалан, 1-расмда dҳ = lҳ-2b ёки dҳ = Δx_{(1 - 2)} – (b₁+b₂). Ушбу dҳ қиймати берилган ёки қабул қилинган минимал йўл оралиғи е ва стрелка крестовинаси бурчагининг қийматига боғлиқ бўлади. Ҳисоблаб топилган dҳ рельсларнинг стандарт узунлигига тенг каррали бўлмаслиги мумкин. Бундай ҳолларда унинг қиймати катталаштириш томонга рельс узунлигига каррали (қолдиқсиз бўлинадиган) қилиб яхлитланади ва уларнинг қийматини қўйиб ҳақиқий l қиймати ёки бўйича қайта ҳисобланади. Бунинг натижасида йўл оралиғининг кўзда тутилгандан бироз катталашиши кузатилади.
Параллел йўллар стрелкали ўтказгич ёрдамида (2-расм, чекка уланиш кўринишида) уланганда крестовина охиридан ундан кейинги бурилиш эгрисигача ( 350м бўлганда) йўлни кенгайтириб олиш учун (р) тўғри йўл бўлаги ётқизилиши керак.
Бундан ташқари, стрелкали ўтказгич эгриси охиридан ёндош бурилиш эгрисигача бўлган масофа йўлларнинг жорий ҳолатини сақлаш йўриқномасига биноан 12м дан кам бўлмаслиги керак.

2-расм. Параллел йўлларнинг уланишини ҳисоблаш
Тўғри йўл қўймаси f узунлигининг р меъёрий қийматдан кам эмаслиги текширилиши, яъни бўлиши керак.