Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Чуст ёдгорлиги
. Бу ёдгорликни маҳаллий аҳоли Буонамозор 
(тўғрироғи Бибионамозор) номи билан атайди. У Фарғона водийсининг 
шимолий қисмида, ҳозирги Наманган вилоятининг Чуст шаҳридан 2 км 
шимолда жойлашган. Чуст ёдгорлиги 1950 йили М.Э.Воронец ва 
В.И.Спришевскийлар 
томонидан 
аниқланган. 
1953-1961 
йиллари 
В.И.Спришевский бу ерда кенг қамровли археологик ишлар олиб борди ва 
текширувлар натижаларини 1963 йили умумлаштирди
2
. 1974 йили 
Ю.А.Заднепровский, 1982-1983 йиллари Б.Х.Матбобоев Чустда қазишма 
ишлари олиб бордилар
3
. 
Чуст майдони 4 га, ёдгорликнинг бир қисми – шимоли-ғарбий 
бўлаги мудофаа деворлари билан ўралган (деворнинг умумий узунлиги 286 
м). Ёдгорликнинг қолган қисми табиий жиҳатдан “қўриқланган”, яъни унга 
бошқа томонлардан кириш осон эмасди. Шундай қилиб, Чустнинг 1,5 га 
майдони алоҳида ўраб олинган бўлиб, у ҳам худди Далварзиндаги каби 
“арк” вазифасини бажарган бўлиши керак. Мудофаа деворлари қалинлиги 
ҳар хил: 2,7-3 м. Девор пахса устига ғишт териш йўли билан ёки аралаш 
ҳолда, баъзида фақат пахсадан тикланган. 
Чуст турар жойларининг худди Далварзиндаги каби уч хили: 
ғиштдан тикланган уйлар, ярим ертўлага ўхшайдиган ва енгил қора уйлар 
(капа) типидаги уй-жойлар қазиб кўрилган. Бу уйларнинг барчасида ҳаёт 
1
Zadneprovsky.Б. 157. Сагдуллаев. Қадимги Ўзбекистон.Б. 103. Янақар.: Матбобоев. Қадимги. Б. 3-11.
2
Спришевский.
3
Заднепровский, Матбабаев. Б. 46-71.

---

81 
кечириш биланбоғлиқ топилмалар, хусусан, пол, синч устунлари ўрни, 
ўчоқ, кириш жойлари, ўт-олов излари аниқланган. 
Бу ерда ҳам деҳқончилик хўжаликнинг асосини ташкил этган. 
Деҳқончилик асосан мавсумий сувлардан фойдаланган ҳолда амалга 
оширилган. Лекин тош ёрғучоқ, дон қолдиқлари, тош ва бронза 
ўроқларнинг кўплаб топилиши Далварзиндаги каби сунъий суғориш 
бўлганлигидан дарак беради. Буғдой, арпа, тариқ етиштирилгани ҳақида 
ашёвий маълумотлар бор. 
Чорвачилик Буонамозор (Чуст)да кўпроқ ривожланганга ўхшайди
1
. 
Сабаби шуки, овчилик-чорвачилик билан боғлиқ меҳнат қуроллари бу ерда 
Далварзинга нисбатан уч баравар кўп учрайди. От, эшак, мол, қўй, эчки 
каби уй ҳайвонлари билан бир қаторда ёввойи ҳайвонлардан чўчқа, сайғоқ, 
жайрон, архар, қулонлар суяк қолдиқлари аниқланган. От суякларининг 
учраши ундан чустликлар транспорт ва озиқ-овқат воситаси сифатида 
фойдаланган, деган хулосага олиб келади. Яна қармоқ ва балиқ суяклари 
учраши бу соҳа ҳам кундалик ҳаётда муҳим ўрин тутганидан далолат 
беради.