Zbekiston respubulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti bolalarning o‘qish va yozish malakalarini shakllantirish fanining

Shovqinli tovushlarning hosil qilinishi
Sirg‘aluvchi tovushlarda bo‘lgan kamchiliklar shovqinli (sh, j, ch)
tovushlarda ham uchraydi. Bundan tashqari, shovqinli tovushlar sirg‘aluvchi
tovushlar bilan almashtiriladi.Masalan, sh tovushi s tovushi bilan, j
tovushi z tovushi bilan almashtirilishi mumkin.Bunday almashtiris
sirg‘aluvchi sigmatizm deb nomlanadi.Shovqinli tovushlar talaffuzidagi
kamchiliklar quyidagi usullar yordamida bartaraf etiladi.
Sh tovushini hosil qilish uchun taqlid usulidan foydalanish mumkin.
Bu usul natija bermasa, mexanik usuldan foydalaniladi.Bunda bolaga s
tovushini ayttirib, shu vaqtning o‘zida maxsus zond yordamida til bir oz
yuqoriga ko‘tarilib, orqaga biroz itariladi. Shu vaqtda s tovushi o‘rniga sh
tovushi, z tovushi o‘rniga j tovushi hosil bo‘ladi. Logoped sekin-asta bolaga
tilni shu holda ushlab turishga o‘rgatadi. Keyinchalik logoped aniq hosil
qilingan sh vaj tovushlarini bo‘g‘inlarda, so‘zlarda, jumlalarda
mustahkamlaydi. Bulardan tashqari sh, j va sirg‘aluvchi s, z tovushlarini
bir-biridan farqlash uchun og‘zaki va yozma mashqlar olib boradi.
J tovushi talaffuzi j tovushi talaffuzidan farq qiladi. Shuning
uchun j tovushi talaffuzidagi kamchiliklarni bartaraf etish o‘ziga xos
xususiyatlardan iborat bo‘lib, quyidagi usul yordamida bartaraf etiladi.
Logoped bolaga ch tovushni aniq talaffuz etishni taklif etadi va ch
tovushini talaffuz etish vaqtida ovoz qo‘shib talaffuz etish buyuriladi,
bunda ch tovushi o‘rniga j tovushi hosil bo‘ladi. 1. Hosil qilingan җ
tovushi avval bo‘g‘inlarda, so‘ng so‘zlarda, gaplarda, she'rlarda
mustahkamlanadi.
Qorishiq ch tovushini hosil qilish uchun logoped bolaga j tovushini
talaffuz etishni taklif qiladi. Bola j-j-j tovushlarini bir necha marta
talaffuz etish vaqtida logoped maxsus zond yordamida til uchini orqaga
biroz itaradi, Shunda j tovushi o‘rniga qorishiq ch tovushi hosil bo‘ladi. Ch
tovushini bola mustaqil talaffuz qilgach, ch tovushi avval yopiq bo‘g‘inlarda
(ach-och-uch-ich-uch), so‘ng ochiq bo‘qinlarda (cha-cho-chu-chi) mustahkamlanadi.
Ch tovushi bo‘g‘inlarda mustahkamlangach, uni so‘zlarda, jumlalarda, she'r
va hikoyalarda mustahkamlash tavsiya etiladi. Bulardan tashqari s vats, s va
sh tovushlarini bir-biridan farqlash bo‘yicha og‘zaki va yozma mashqlar
o‘tkaziladi.
Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarni bir-biridan farqlash bo‘yicha
olib boriladigan ishlar taxminan quyidagi izchillikda olib borilishi
tavsiya etiladi: s-z, sh-j, s-sh, z-j, s-ch.