Zbekiston respubulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti bolalarning o‘qish va yozish malakalarini shakllantirish fanining

Kerakli jihozlar:
Bir tomoniga labning ochiq holati rasmi yopishtirilgan kubik, bir tomoniga labning yopiq holati rasmi yopishtirilgan kubik.
Mashg‘ulotning borishi:
Bolajonim, avvalgi mashg‘ulotimizda sen bilan hayvonlarning ovozini taqlid qildik. Ayiqcha qanday ovoz chiqarar ekan? Xo‘tikcha-chi? Echki-chi?
Odamlarning nutqdagi tovushlarini taqlid qildik. Odamlar nutqida qanday tovushlar bo‘lar ekan? To‘g‘ri, unli tovushlar. Unli tovushlarni qanday rangda belgiladik? Siz bilan o‘rgangan unli tovushlarimizni qaysi kubikka joylashtiramiz. To‘g‘ri, bir tomoniga labning ochiq holati rasmi yopishtirilgan kubikka. Unli tovushlar qanday talaffuz etiladi? To‘g‘ri, unli tovushlarni biz istagancha cho‘zishimiz mumkin, chunki ularni talaffuz qilayotganimizda hech narsa to‘siq bo‘lmaydi.
Qanday unli tovushni o‘rgandik? To‘g‘ri, «A» unli tovushini talaffuz qilib o‘rganib oldik.
Ona: bolajonim, men «ona» so‘zini talaffuz qilaman. Sen qaysi tovushni cho‘zib talaffuz qilayotganimni aniqlaysan. Ooo n aaa.
Barakalla, men o, a tovushlarni cho‘zib aytdim. Cho‘zib aytiladigan tovushlar unli tovushlar bo‘ladi: aaa, ooo tovushlarini men istagancha cho‘zishim mumkin, chunki ularni talaffuz qilayotganimda hech narsa to‘siq bo‘lmaydi.
Endi yana kuzat. Ooo n aaa.
Qaysi tovush qisqa aytildi? To‘g‘ri n tovushini cho‘zib ayta olmayman. N tovushini talaffuz qilaman, og‘zimni kuzat. Bunda tilim qayerga tegyapti? To‘g‘ri yuqori tish va milkka tegyapti. Ana shular n tovushini cho‘zib aytishimga to‘sqinlik qildi. Shuning uchun uni undosh tovush deb nomlaymiz. Kel birgalikda a, o, n tovushlarini talaffuz etib mashq qilamiz. A, o tovushlarini istagancha cho‘zdik, ularni talaffuz qilayotganimizda hech narsa to‘siq bo‘lmadi. N tovushini talaffuz qilganimizda tilimiz, tishimiz, milkimiz, labimiz to‘sqinlik qildi, shuning uchun qisqa aytildi. Demak, tovushlar ikki xil bo‘lar ekan. Unli va undosh deb xulosa chiqaramiz. Unli tovushni o‘rnini qizil rangda, undosh tovush o‘rnini ko‘k rangda bo‘yab ko‘rsatiladi.
Undosh tovushlarni o‘rganayotganimizda ularni ko‘k rangda belgilaymiz. (ona ko‘k kvadrat shaklni ko‘rsatadi) Kubiklarda esa (ona kubikni ko‘rsatadi) undosh tovushni kubikning bir tomoniga labning yopiq holati rasmi yopishtirilib belgilanadi. Sen kubiklarni o‘ynayotganingda bilginki, kubikning bir tomoniga labning yopiq holati rasmi yopishtirilib, qolgan tomonlarga harflar ko‘rsatilgan bo‘lsa, demak bu kubikdagi harflar undosh harflar bo‘ladi. Mana qara kubikning bir tomoniga labning yopiq holati rasmi yopishtirilib, boshqa tomonida «N» harfi yopishtirilgan. Demak, «N» undosh tovush ekanligini bildiradi.