zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

54-rasm. To’pni sakrab turib yuqoridan ilish
55-rasm. To’pni yon tomondan ilish
Gavdaning  og’irligi  to’p  ilinadigan  tomondagi  oyoqqa  uzatiladi. 
Gavda ham shu tomonga sal buriladi.  Ishchi  va yakunlovchi  bosqichlar 
bajarilish  tuzilmasi  jihatidan  to’pni  yuqoridan  ikki  qo’llab  ilib 
olishdagiga o’xshaydi.
To’pni  yiqila  turib  ilib  olish  darvozabondan  chetga  qo’qqisdan, 
aniq,  goho  esa  juda  qattiq  yo’naltirilgan  to’plami  qoMga  kiritishning
68

---

samarali  vositasidir. To’p uzatilganda ushlab qolish va raqib oyog’idagi 
to’pni olib qo’yishda qo’Haniladi.
Yiqila turib to’p  ilishning ikki  varianti bor:  uchish bosqichisiz ilish 
va uchish bosqichi bo’lgan ilish.
Birinchi variant, odatda, darvozabonning yon tomoniga undan 2-2,5 
m  narida yumalab yoki  past uchib kelayotgan to’plami  ilib olish uchun 
qo’llaniladi  (56-rasm).  Tayyorlov  bosqichida  to’p  harakati  tomonga 
katta  qadam  tashlanadi.  To’pga  yaqin  turgan  oyoq  qattiq  bukiladi. 
Oirlik  markazining  o’qi  tayanch  sathidan  chiqarilib,  pastroq 
tushiriladi.  Qo’llar  to’p  tomon  keskin  uzatiladi.  Bu  gavdaning 
harakatlanishiga  ham,  yiqilishga  ham  yordam  beradi.  Yerga  tushish 
bunday  tartibda bo’ladi:  oldin  oyoqning  boldir  qismi,  keyin  tos-son  va 
gavdaning  yon  qismlari  yerga  tegadi.  Parallel  uzatilgan  qllar  to’p 
ylini to’sib chiqadi. Panjalarning turishi, shuningdek, bevosita to’p ilib 
olish  yiqilmay  ikki  qoMlab  yuqoridan  ilishda  qanday  bo’lsa,  shunday. 
Darvozabon  g’ujanak  bo’layotganda qo’llarini  bukib,  to’pni  ko’kragiga 
tortadi. Ayni vaqtda oyoqlarini ham bukadi.
Darvozabondan ancha narida dumalab va uchib kelayotgan tplami 
ilib  olish uchun uchish bosqichi bo’lgan yiqilish  qoMlaniladi  (57-rasm).