zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

kamchiliklami 
o’rnini 
to’ldiruvchi,  yugurishni  xohlamay-digan  yoki  yugura  olmaydigan 
o’yinchilar uchun zarur bo’lgan tizim yo’q.
Odatda  orqa  chiziqlar  uchun  to’rta  o’yinchi,  o’rta  chiziq  uchun 
kamida ikkiti  va oldingi  chiziqlar uchun  esa kamida ikki  o’yinchi talab 
qilinadi.  Shunday  qilib,  sakkizta  maydon  yinchilarining  joylashishi 
byicha  umumiy  nuqtaiy  nazar  mavjud.  Demak,  hohishga  ko’ra 
joylashtirilishi  mumkin  bo’lgan  ikki  o’yinchi  qoladi.  Ulami  oldingi 
chiziqlarga  joylashtirish  mumkin,  unda  joylashish  sxemasi  1 -4-2-4 
bo’ladi.  yana  bu  ikki  o’yinchini  o’rta chiziqlarga joylashtirish  mumkin, 
bunda joylashish sxemasi  1-4-4-2 bo’ladi.  o’yinchilarning bittasini  o’rta 
chiziqqa,  boshqasini  esa  oldingi  chiziqqa  joylashtirish  ham  mumkin, 
ya’ni  1-4-3-3  sxemasi  bo’yicha.  Bitta  o’yinchini  to’rta  orqa  chiziq 
o’yinchilarining  ortidan,  boshqasini  esa  o’rta  yoki  oldingi  chiziqqa 
joylashtirish mumkin,  bunda joylashish sxemasi  1-1-4-3-2 yoki  1-1-4-2-
3  boMadi.  o’yin  boy  berilganda,  odatda  bu  ulaming  1-4-3-3  tizimi 
bo’yicha  o’ynaganlaridan  emas  albatta.  Ayrim  mualliflar  shuni  sabab 
qilib ko’rsatadilar.  Ko’p  hollarda o’yinni  boy  bergan jamoalarda o’zaro 
harakatlaming u yoki bu vazifalari bajarilmaydi.
Son  (1-4-4-2)  va  sifat  (harakat  diapazoni  keng  universal 
o’yinchilami tanlash) jihatdan o’rta chiziqni kuchaytirish bilan raqibning 
hujum  harakatlarida  noaniqlik  omillari,  vujudga  keladi,  demak 
maydonning  hohlagan  nuqtasidan  bunday  harakatlami  amalga  oshirish 
mumkin  bladi.  Zamonaviy  hujum  va  himoya,  jamoada  kamida 
sakkizta ishtirokchiga  ega bo’lishi  kerak  va yuklama jamoaning barcha 
chiziqlari orasida teng taqsimlanishi lozim. Demak juda harakatchan, har 
tomonlama  rivojlangan  va  chidamkor  o’yinchilar  kerak.  Ulaming 
dastlabki  holati,  albatta  hujum  va  himoya  chiziqlaridan  o’tishi  shart 
emas.  Ular maydonning istalgan nuqtasidan o’yin olib borishni  bilishlari 
shart.  Bu o’ta murakkab o’yin. Nafaqat ijro etuvchilar uchun, balki unga 
qarshi  turuvchilar  uchun  ham  murakkabdir. 
Bunday  o’yinda 
o’yinchilaming  taktik  o’zaro  harakatlarining  roli  ancha  o’sadi.
299

---

Zamonaviy  futbolda,  u  yoki  bu  futbolchining  maydonda  egallangan 
o’mi,  uning  o’yin  davomida qanday  vazifalami  bajarishiga javob  bo’la 
olmaydi.  Buni  faqat o’yin vaqtida uni  kuzatibgina bilish mumkin.  Ya’ni 
maydonda  kuchni  taqsimlanishi  emas,  jamoaviy  vazifalami  amalga 
oshirish muhim rol  o’ynaydi. Orqaga qancha o’yinchi  qo’yiladi,  o’rtada 
qancha,  oldinda  qancha  gap  bunda  emas.  Balki,  maydonda  ishtirok 
etayotgan  barcha  o’yinchilaming  hujum  va  himoya  harakatlarining 
nisbati  qanday  ekanligi  ahamiyatga ega.  So’zsiz,  o’yinchilar  maydonda 
joylashishlari  lozim,  lekin  oldindan  berilgan  jamoaviy  vazifalaming 
hajmidan  kelib  chiqib  o’yin jarayoni  o’zgarib  ketadi.  Ma’Jum  zonaga 
tushgan  futbolchi  aibatta  shu  zona  uchun  tavsifli  vazifalami  bajarishi 
kerak.  To’liq  o’zaro  almashinuv  amalga  oshiriladi.  Masalan,  ikki 
himoyachi  qanot va markaziy  hujumga jalb  etildi  va harakat  davomida 
ular  shunchalik  ilgarilab  ketdilarki,  oldingi  chiziqda  boTib  qoldilar. 
Lekin,  hujum  boy  berilganda  himoyadagilar birinchi  navbatda  ikkinchi 
eshelon  bo’lib  hujum  uyushtirgan  hujumchi  va  yarim  himoyachilami 
yopishlari shart.
Shunday qilib, futbolda dialektik qonuniyatlar o’z ta’sirini o’tkazadi 
deb  aytish  mumkin.  0 ’zgarmas  o’yin  tizimi  mavjud  emas.  u  yoki  bu 
vaqt  boMagi  davomida  har  qanday  o’yin  tizimi  qayta  shakllanadi  va 
o’zgartiriladi.  Futbol,  qachonki  uning  rivojlanishiga  ta’sir  ko’rsatuvchi 
omillar,  hususan,  texnika,  taktika,  jismoniy  sifatlaming  rivojlanish 
darajasi  hamda  o’yin  qoidalarining  o’zgarishi  hisobga  olingandagina 
taraqqiy etadi.
0 ’yin  tizimining  uyg’unligi  muvoffaqiyat  garovidir.  Agar  o’yinni 
o’tgan 
kunning 
toifasi 
bilan 
fikrlaydigan, 
ongli 
taktikani 
qo’llamaydigan,  etarli  darajada  jismoniy,  texnik  va  odob-ahloq 
tayyorgarligiga  ega  boMmagan  o’yinchilar  tashkil  etsa,  unda  tizim  eng 
hamonaviy  bo’lgani  bilan  o’z o’zidan  muvoffaqiyatsizlikka olib  keladi. 
Bu  dunyo  futboli  tarixidagi  eng  yaxshi  jamoalar  tajribalarida  ham 
tasdiqlanadi.  Himoya  va  o’rta  chiziqda  o’yinchilar  sonini  ko’payishi, 
keng  maydonda  joy  o’zgartirib  qo’qisdan  va  tezkor  hujumlar  bilan 
harakatlanayotgan  hujumchilarga  etarlicha qarshilik  ko’rsata oladi.  Shu 
vaqtning  o’zida  hujum  maydonini  qismlariga  ajratib  zich  himoyani 
cho’zishning eng muhim usullardan biri bo’lib qoladi.
Shunday  qilib,  boMim  yuzasidan  xulosa  qilib  shuni  aytish  joizki, 
zamonaviy futbolga hos boMgan qirralar quyidagilar hisoblanadi:
- futbolchilaming taktik harakatlarini universallashtirish;
300

---

-  hujum  harakatlarini  awali,  davomi  va  yakunida  futbolchilaming 
zaro harakatlari sonini oshiruvchi, o’yin harakatlarini jadallashtirish;
-  darvozaga  zarbalar  soni  ko’paydi,  bu  esa  o’z  navbatida  qoida 
buzilishlari  sonini  ko’payishiga  olib  keldi,  to’pni  o’yinga  kiritish  esa 
asosiy  guruh  taktik  harakatlar  (jarima,  ochiq,  burchak,  autdan  to’pni 
tashlab berish) hisoblangan stardart holatlardan boshlanadi;
-  futbolchilaming  o’yin  harakatlarini  universallashtirish  va 
jadallashtirish 
o’zaro 
harakatlami 
tartiblashtirishni, 
ulaming 
uyg’unligini oshirishni talab qiladi.