zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

Futbolchilar tayyorgarligini turli toxnonlarini baholovchi testlarning 
stabillik koeffitsiyenti ko’rsatkichlari
33-jadval
№
Testlar nomi
Stabillik
koeffitsienti
1.
30 metrga yugurish (
5
)
0,912
2.
5 karra sakrash 
(m)
0,846
3.
7 x 50 metrga yugurish
0,864
4.
3000  metrga yugurish (daqiqa)
0,922
5.
Oldinga qisqa va o’rta uzatishlar (soni)
0,776
6.
Samaradorligi
0,758
7.
Ko’ndaiang va orqaga qisqa va o’rta uzatishlar
0,816
8.
Samaradorligi
0,830
9.
Uzun uzatishlar (soni)
0,822
10.
Uzun uzatishlar samaradorligi
0,710
11.
To’p olib yurish (soni)
0,916
12.
To’p olib yurish samaradoligi
0,910
13.
To’pni olib qo’yish (soni)
0,736
14.
To’pni olib qo’yish samaradoligi
0,715
15.
Aldash (soni)
0,750
16.
Aldash samaradoligi
0,730
17.
Boshda uzatishlar (soni)
0,780
18.
Boshda o’ynash samaradorligi
0,740
19.
Darvozalarga zarbalar (soni)
0,720
20.
Darvozaga zarbalar samaradorligi
0,780
Jamoaviy o’zaro harakatlar
21.
Uzatishlami  bajarilishi (soni)
0,814
22.
Qabul qilingan uzatishlar (soni)
0,824
23.
O7zaro harakatlarning umumiy soni
0,818
24.
To’p uzatishlarda harakatlar samaradorligi
0,814
25.
To’pni qabul qilishda harakatlar samaradorligi
0,824
318

---

Birinchi va oliy liga futbolchilari tayyorgarlik koVsatkichlarini oVtacha qiymati qiyosiy tahlili va statistik tavsiflari
34-jadval
№
Ko’rsatkichlar nomi
Birinchi ligajamoalari
0 ’zR sovrindorlari
X
дп
V ( % )
s
X
ДП
V ( % )
s
1
2
3
4
5
6
1
8
9
10
1.
30 m yugurish (s)
4,294
0,12
2,8
0,03
4,238
о д
2,4
0,025
2.
5 karra sakrash (m)
12,89
0,69
5,4
0,72
13,01
0,33
2,54
0,083
3.
7x50 m yugurish (s)
63,93
1,79
2,8
0.61
60,48
1,13
1,87
0,28
4.
3000 m yugurish (daq.)
11,24
0,08
0,71
0,02
11,12
0,19
1,7
0,047
5. 
1 Oldinga qisqa va o’rta uzatishlar (soni)
121
39,4
32,6
11,38
155
20,3
13,1
5,9
6.
Oldinga  qisqa  va  o’rta 
uzatishlar 
samaradorligi
0,68
0,1
14
0,25
0,86
0,085
9,9
0,02
7
Orqaga qisqa va o’rta uzatishlar (soni)
92
24,38
26,5
7,0
85
13,4
15,8
3,8
8
Orqaga 
qisqa 
va 
o5rta 
uzatishlar 
samaradorligi
0,89
0,16
18,4
0,05
0,92
0,059
6,4
0,017
9
Uzunuzatishlar (soni)
34
11,6
31,2
3,0
25
4,55
18,2
1,3
10
Uzun uzatishlar samaradorligi
0,28
0,056
20,1
0,016
0,49
0,055
11,4
0,016
11
Jami uzatishlar (soni)
247
46,2
18,7
13,3
281
33,4
11,9
9,7
12 
1 Samaradorlik
0,61
0,09
14,4
0,02
0,73
0,048
6,6
0,01
13
To’pni olib yurish (soni)
76
1,6
33,3
0,41
69
1,5
22,7
0,4
14
Samaradorligi
0,92
0,19
20,4
0,05
0,98
0,099
10,2
0,02
15
Aldash va to’pni olib 
q o ’y i s h  
(soni)
114
66,3
58,2
19,2
57
14,7
25,9
4,2
16
Aldash 
va 
to’pni 
olib 
qo’yish 
samaradoligi
0,44
0,15
33,6
0,04
0,52
0,08
15,6
0,02
319

---

1
2
3
4
5
6
7
8
9 
1
10
17
Aldash (soni)
56
33,6
60
9,7
64
15,6
24,4
4,5
18
Aldashlar samaradorligi
0,60
0,09
14,3
0,02
0,66
0,12
17,6
0,03
19
Boshda uzatish (soni)
21
17,9
64
5,2
16
3,4
21,2
0,98
20
Samaradorligi
0,54
0,11
20,7
0,03
0,65
0,14
21,5
0,035
21
Darvozaga zarbalar (soni)
11
4,4
40,4
1,3
15
4,4
29,5
1,3
22
Samaradorligi
0,52
0,282
102
0,11
0,60
0,09
13,2
0,02
23
0 ’ym davomida jami
525
155
29,5
44,8
581
68
11,7
19,6
24
Samaradorligi
0,60  1 0,06
10,0
0,01
0,72
0,05
6,8
0,01
Guruh taktik harakatlari
25
Uzatishlami  bajarish
247
46,2
18,7
13,3
281
33,4
11,9
9,7
26
Qabul qilingan uzatishlar
151
34,5
22,9
9,9
205
20,1
9,8
5,8
27
0 ’zaro harakatlarning umumiy soni
398
79,9
20,1
23,1
486
43,7  1
8,9
12,5
28
To’p 
uzatishlarda  o’zaro 
harakatlar 
samaradoligi
0,61
0,04
7,16
0,012
0,73
0,048
6,6
0,01
Izoh: 
X
  -  o’rtacha arifmetik qiymat; 
д -  o’rtacha kvadratik og’ish;
V -  variatsiya koeffitsiyenti;
SX -  o’rtacha arifmetik qiymatning standart hatosi.
320

---

Yuqorida  keltirilgan  dalillarni  quyidagicha  sharxlash  mumkin, 
jamoa murabbiylari ayni paytgacha futbolchilaming jismoniy sifatlari va 
funktsional  imkoniyatlarini  takomillashtirish  bo’yicha  etarlicha  tajriba 
va  bilimlami  to’plaganlar.  Birinchidan,  barcha  yoshdagi  guruhlar  va 
maxoratlilar  uchun  bu  savol  bo’yicha  ilmiy  adabiyotlarda  mavjud; 
ikkinchidan, 
tayyorgarlikning 
bu 
tarkibi 
ITH 
va 
GTH 
ni 
takomillashtirish kabi juda murakkab va qiyinchilik tug’dirmaydi.
Samaradorligi,  jamoa  bilan  taktik  vazifalami  hal  etishga  qodir 
jamoada hamfikrlar guruhi soniga ko’p jihatdan bog’liq bo’lgan GTH bu 
boshqa  gap.  Albatta,  taktik  harakatlarning  bunday  variantilari,  o’quv- 
mashg’ulot jarayonlarida qayta ishlanishi kerak.
Taktik harakatlar qanchalik murakkab bo’lsa,  unga shunchalik ko’p 
e’tibor talab qilinadi.
34-jadvaldan 
ko’rinib 
turganidek, 
murakkab-koordinatsiya 
harakatlaridagi  eng katta foiz,  ikkala jamoada jamoa ichki  variativligida 
aniqlandi. Ammo birinchi liga jamoalarida u ancha yuqori.
Masalan,  to’pni  olib  qo’yish  soni  ko’rsatkichlari  bo’yicha  birinchi 
liga jamoasida  V=58,2%,  oliy  ligada esa V=25,9%.  To’pni  olib qo’yish 
samaradorligi  33,6%  va  15,6%  tashkil  etdi.  Raqibni  aldashlar  soni 
60,0%  va  24,4%.  Boshda  to’p  uzatishlar  64,0%  va  21,2%.  Darvozaga 
zarbalar samaradorligi birinchi liga jamoasida V=102%.
Birinchi  liga jamoalari, maqsadi  biz tomonimizdan ishlab chiqilgan 
GTH  takomillashtirish  uslubiyatini  asoslash  hisoblangan  pedagogik 
tajribalarda  ishtirok  etishini  hisobga  olsak,  unda  birinchi  liga 
futbolchilarining individual tayyorgarlik tuzilmasini va guruh harakatlari 
tadqiqotini biz tajribaning “birlamchi” tadqiqotlariga qo’ydik. Biz ishlab 
chiqqan  GTH  takomillashtirishga  yo’naltirilgan  maxsus  mashg’ulot 
dasturlarini 
birinchi 
liga 
futbolchilari 
mashg’ulot 
jarayonida 
qoMlanilgandan  so’ng,  futbolchilaming tayyorgarlik tuzilmasi  va  guruh 
o’zaro harakatlari “ikkilamchi” tekshiruvlar o’tkaziladi.
Birinchi 
va 
ikkinchi 
tekshiruvchlar  davomida 
aniqlangan 
tayyorgarlik  krsatkichlarining  qiyosiy  tahlili  o’tkazilgan  pedagogik 
tajribalarining samaradorligini tavsiflab beradi.
11.7. Guruh va jamoaviy taktik barakatlarini takomillashtirishda
yuklamalar tuzilmasi va mashg’ulot jarayonlarni tuzish tavsifi
Futbolda  GTH  takomillashtirishda  yuklama  oMchamlarinii  hisobga 
olish  shart:  yo’nalish  kattaligi,  maxsuslashtirilgan  va  murakkab
321

---

koordinatsiya  mashqlari,  albatta  yuklama  oMchamlari  MF  tahlilida 
aniqlangan darajaga mos kclishi lozim.
GTH  takomillashtirish  jarayonida,  har  bir  mashg’ulotlar,  kun  va 
mikro-tsikllar  uchun  maqsad  qo’yilishi  kerak.  Tayyorgarlik  bosqichlari 
va  mao’g’u-lotning  tuzilmasidan  kelib  chiqib,  taktik  mashqlami 
engillashtirilgan,  murakkab-lashtirilgan  va  musobaqa  jarayoniga 
maksimal  yaqinlashtirilgan sharoitlarda qoMlash maqsadga muvofiq deb 
hisoblaymiz.
Yuqorida keltirilganlami  tavsiyalami  hisobga  olib  biz  guruh  taktik 
harakatlarini  takomillashtirish  bo’yicha  ulaming  murakkabligi,  puls 
qiymatiga ko’ra maxsus mashqlami toifalarga ajratishga urindik.
Shuni  ta’kidlab  o’tish  kerakki,  GTHlami  takomillashtirish  hujum 
hara-katlarining  rivojlanish  zonalari  boshlanishi,  davom  etishi  va 
yakunlanishini  hisobga  olib  o’tkazildi.  Bunday  mashqlar  namunasi 
quyida keltirilgan.