`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi o`zbekiston milliy universitetining jizzax filiali

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
MIRZO ULUG`BEK NOMIDAGI O`ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING
JIZZAX FILIALI
“AMALIY MATEMATIKA” FAKULTETI
“AMALIY MATEMATIKA” KAFEDRASI

Amaliy matemtika va informatika ta’lim yo`nalishi III-bosqich talabasi Aliboyeva Nilufarning “Yoshlar fizialogiyasi va gigiyenasi
” fanidan
“BOSH MIYA TUZILISHI”
mavzusidagi


Mustaqil ishi
Topshirdi: Aliboyeva Nilufar
Qabul qildi: Mamatqulova Iroda
2022-yil
4-mavzu: Bosh miyaning tuzilishi

1. Savollarga javob bering

2. Pavlov fikriga ko‘ra nerv sistemasining funksiyasi: Nerv tizimining funksiyasi ikki qismga bo‘lib o‘rganiladi. Nerv sistemasining birinchi funksiyasi odam organizmining barcha, hujayra, to‘qima, organlari va tizimlarining ishini boshqarish, tartibga solish, tashqi muhitdan, ichki organlardan keladigan axborotlarni qabul qilish va ularni markaziy nerv sistemasiga etkazib berish, organizmdagi barcha organlarni birbiri bilan bog‘lash va organizmning bir-butunligini ta’minlash, ichki sekretsiya bezlarida ishlab chiqariladigan turli gormonlarning kon orqali organizmga ko‘rsatadigan ta’sirini, moddalar almashinuvini boshqarish, o‘sish va rivojlanishga ta’sir etishdan iborat.
I.P.Pavlov nerv tizimining bu vazifasini uning quyi funksiyasi deb atagan. Bu vazifani orqa va bosh miyaning quyi qismlari (uzunchoq, o‘rta, oraliq, miya va miyachada joylashgan nerv markazlari bajaradi. Nerv tizimining ikkinchi vazifasi shundan iboratki, u odamning tashqi muhit va atrofdagi boshqa odamlar bilan bog‘lanishini, muomalasini tashqi muhit sharoitiga moslashuvini ta’minlaydi. Tashqi muhit ta’sirida, atrofdagilar bilan munosabati natijasida odamda paydo bo‘lgan fikrlash, bayon etish, bilim olish, hunar o‘rganish, xotira kabi yuksak insoniy hususiyatlar ham nerv tizimining ana shu ikkinchi vazifasiga kiradi. I.P.Pavlov nerv tizimining bu vazifasini oliy nerv faoliyati deb atagan. Nerv tizimining bu vazifasini uning yuqori qismida joylashgan (bosh miya yarim sharlari va uning po‘stloq qismi) nerv markazlari bajaradi _____________
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Bajaradigan vazifasiga ko‘ra nerv sistemasi necha xil bo‘ladi? Bajaradigan vazifasiga ko‘ra, nerv sistemasi ikki qismga bo‘linadi: somatik va vegetativ nerv tizimi. Somatik nerv tizimi odam tanasining sezgi organlari, skelet muskullari ishini boshqaradi. Vegetativ nerv tizimi ichki organlar (nafas olish, qon aylanish, ovqat hazm qilish, ayirish va oshqozon hamda ichki sekretsiya bezlari ishini boshqaradi. _________________________________________________

7.Jadvalni to‘ldiring.

№	Miya qismlari	Reflektorlik funksiyasi
1	Orqa miya	Orqa miya organizmning murakkkab harakat reaksiyalarini bajarishda ishtirok etadi.
2	Uzunchoq miya	yadrolari hazm shiralarini ajratish. chaynash, emish. so'rish, yutish, qusish. aksa urish
3	Miya ko‘prigi
4	O‘rta miya	Qora substansiya, yutish va chaynash, qo’l barmoqlarining nozik harakatlari singari murakkab koordinatsiyalovchi aktlar bilan bogliq. Qizil yadro esa to'g'ridan to 'g 'ri muskullar tonusini boshqarilishi bilan bogliq.
5	Oraliq miya: Thalamus
	Gipotalamus	Gipotalamus tana haroratini ham boshqarilishida ishtirok etadi. Suv almashinuvi va uglevodlar almashinuvining boshqarilishidagi roli aniqlangan. bundan tashqari, uyqu va bedorlikning boshqarilishida ham ishtirok etadi
6	Miyacha

8.Bosh miya qismlarini belgilang.

1 O’ng va chap yarimsharlarni bog’lovchi qadoqli tana 2 3 4 To’rt do’nglik 5 6 2 7 8 9 10 11 12

9.Raqamlarni toping.

Orqa miyadan chiquvchi nerv tolalari soni:31 juft
Bosh miyadan chiquvchi nerv tolalari soni:12 juft
Orqa miya uzunligi:yangi tug’ilgan bolalarda 14-16 sm, 10 yoshga kelib 2 marta uzayadi.voyaga yetgan odamlarda 45 sm gacha yetadi.
Orqa miya segmentlari: 31 ta
Orqa miya og‘irligi:
Orqa miyadagi nerv hujayralari soni___________
Bosh miya ogirligi:Tug’ilgan bolalarda 340-400 g.1 yosh- 800 gram,3 yosh -800 gram,7 yosh – 1250 gr,13 yosh-1300 gr,15 yosh- 1350 gr,18 yosh-1380 gr, Voyaga yetgan odam -1400 gram,
Bosh miya nerv hujayralari soni: 12 dan 18 minggacha nerv hujayralarini sanash mumkin.
Bosh miya po‘stlog‘i qalinligi:1,5 dan 3 mm qalinlikda qatlam.
Bosh miya po‘stlog‘i umumiy yuzasi 170-200 sm³
Uzunchoq miya og‘irligi: yangi tug’ilgan bolalarda uzunchoq miya ko’prigi bilan birga bor yog’i 8 g ga yaqin massaga ega bo’ladi.
Miyacha og‘irligi:

10.“Nerv sistemasining organlarga ta’siri” jadvalini to‘ldiring.

Organ	Simpatik	parasimpatik

11.Bosh miya po‘stloq qavati hujayralarini yozing.

1) I qatlam - molekularli qatlam. Bu qatlamda nerv hujayralari juda kam, ular juda mayda. Bu qatlam, asosan, nerv tolalarining o'rimlaridan hosil boiadi.
2) II qatlam - tashqi donador qatlam. Bu qatlam juda mayda, donga o'xshash nerv hujayralaridan va juda mayda piramidalar shaklidagi hujayralardan tashkil topgan.
3) III qatlam — piramidal qatlam. Bu qatlam har ikkala birinchi qatlamlardan ham qalin bo’lib, asosan. o'rta va katta piramidal hujayralardan hosil bo'ladi
4) IV qatlam - gangliozli qatlam. Bu qatlam katta piramidal hujayralardan tashkil topgan bo'lib, po'stloqning harakat oblastidagi piramidal hujayralar eng katta o’lchamga ega bo'ladi.
5) V qatlam - ichki donador qatlam. Bu qatlam ham II qatlam singari turli shakldagi mayda donali hujayralardan tashkil topgan bo'lib po'stloqning turli oblastlarida bu qatlam bo'lmasligi mumkin (masalan, po'stloqning harakat oblastida).
6) VI qatlam -polimorfli qatlam. Buyerdagi hujayralar uchburchak va duk shaklida bo'ladi. Bu qatlam miyaning oq moddasiga tutashgan bo'ladi.
7) Po'stloqning turli qismlarida faqat duksimon neyronlardan iborat bo’lgan VII qatlam ham farqlanadi. Bu qatlam jiddiy darajada hujayralarga taqchil bo'lsa, shunchalik tolalarga boy bo'ladi. Barcha qatlamlardagi nerv hujayralari orasida, ularning faoliyat jarayonlarida doimiy boglanishlar bilan birga, vaqtinchalik bog’lanishlar yuzaga keladi .

12.Kasallik belgilarini davom ettiring va tashxis qo‘ying.

Qo‘l-oyoq beixtiyor qimirlaydi ___________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Asosan sportchilarda uchraydi, nafas olish qiyinlashadi________________
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Ko‘pincha bolalarda uchraydi, orqa miya segmentlari zararlanadi________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Bosh og‘riydi, harorat ko‘tariladi, ko‘ngil aynib qayt qiladi______________
_____________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________
Yuzga niqob tortgandek bo‘lib qoladi____________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uchlik nervi yallig‘lanishi_______________________________________
Bosh miya to‘qimasining yallig‘lanishi_____________________________
O‘tirg‘ich nervining yallig‘lanishi_________________________________
Harakatlantiruvchi nerv tolasining yallig‘lanishi_______________________
Sezuvchi nerv tolasining yallig‘lanishi:

13.Bosh miya yarimsharlarida joylashgan markazlarni yozing.

O‘ng yarimshar	Chap yarimshar

(manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T.,2013 y.16-44 betlar).

Topshiriqlar
Mavzuni diqqat bilan o‘qib chiqing va konspektlashtiring (manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 59-66 betlar).