Ўзбекистон республикаси вазирлар махкамаси тошкент ислом университети “фикх, иктисод ва таббиий фанлар” факультети

1-расм. Ташкилотнинг тизим сифатидаги ташқи муҳити. 
Ташкилот 

---

71 
Фирманинг ички муҳити омилларига, масалан, илмий-техник 
салоҳият, руҳий ҳолат, инфратузилма, ходимлар малакасининг даражаси ва 
ҳ.к. киради. 
Тизимнинг элементлари мустақил ва сифатли бўлинмайдиган 
бирликдир. Бир бирлари ва атроф муҳит билан ўзаро ҳамкорликни улар 
моддий, энергетик ва ахборотли муҳит билан таърифлайдилар. Белгиланган 
яхлитлик ва мақсадга йўналтирилганликка эга ўзаро ҳамкорлик қилувчи 
элементларнинг масофавий – вақтли агрегатлари (йиғиндилари) вазифавий 
тизимчаларда ажратадилар. Тизимни тизимчаларга бўлиниши тизимнинг 
иерархиясини очишга ва унинг ҳар хил даражада батафсил текширишлигини 
кўриб чиқишга имкон беради. 
Тизимнинг мураккаблиги иерархия даражаларининг сони, тизимда 
айланиб юрувчи ахборотларнинг ҳажми, ҳамда унинг тузилишининг 
мураккаблиги, элементларнинг сони ва алоқалари билан белгиланади. 
Алоқаларнинг йиғиндиси тизимнинг тузилмасини ташкил қилади. Ҳар бир 
тизим 
қўйилган мақсадга эришишга 
қаратилган фаолият юритиш 
алгоритмига эга. 
Тизимни тизимнинг кирувчи бошқарувчилари, тўлқинланувчи, 
ўзгарувчанлари ва чиқувчи параметрлари ўртасидаги алоқани акс эттирувчи 
модель ёрдамида шакллантирадилар. Катта ва мураккаб тизимлар ва кичик 
тизимларнинг йиғиндисидан иборат бўлади ва улардан ҳам миқдорий ва ҳам 
сифатий нисбатларда фарқ қиладилар. 
Катта ва мураккаб иерархик тизимларга қуйидагилар хос: 
 
умумий мақсадларнинг мавжудлиги (белгиланиш); 
 
яхлитлик ва тугалланганлик; 
 
бажарилаётган вазифаларнинг катта миқдорлари ва катта сони; 
 
вазифаларнинг кўп жиҳатлилиги ва турли туманлилиги; 
 
ҳулқнинг 
мураккаблилиги 
ва 
ундовчи 
сабабларнинг 
кўп 
жиҳатлилиги; 

---

72 
 
мусобақалувчи, рақобатлашувчи ва ҳар томонга йўналтирилганлиги 
тенденцияларининг мавжудлиги. 
Тизимни ичида содир бўлаётган катта тизимлар каби ноаниқлик ва 
ахборотларнинг эҳтимол бўлган тўлиқ эмаслиги хос бўлган, қарама-
қарши йўналишдаги жараёнлар унинг самарадорлигини пасайтириш 
мумкин. 
Инновацион тизимнинг 2-расмда берилган мураккаб, кўп босқичли, 
кўп композицияли тизимини кўриб чиқамиз. Кириш, чиқиш ва ташқи 
муҳит 
тизимнинг 
ташқи 
муҳити 
бўлади. 
Тизимнинг 
кирувчи 
параметрлари – бу моддий, энергетик, ахборот ва когнитив (илмий 
билимлар) оқимларидир. Чиқувчи 
параметрлар янги жараёнлар, 
маҳсулотлар, хизматлар, фойда, ходимларнинг янги билимлари, ишлаб 
чиқаришни ўсиши, янги сегментлар ва янги бозорларни ўзлаштирилиши, 
социал 
жавобгарлик, 
ходимларнинг 
қаноатлантирилганлигидан 
иборатдир. 

---

73 
кириш
чиқиш