Ўзбекистон республикаси вазирлар махкамаси тошкент ислом университети “фикх, иктисод ва таббиий фанлар” факультети

 
3. Ишлаб чиқаришнинг ташкилий-техник даражасини таҳлил 
қилиш ва башоратлаш 

---

209 
 
Ишлаб 
чиқаришни 
фирма 
миқёсида 
ташкилий-техник 
ривожлантириш технологияни такомиллаштириш, ишлаб чиқариш, меҳнат ва 
бошқарувни ташкил этиш бўйича инвестицион ва инновацион лойҳаларни 
амалга ошириш асосида амалга оширилади.
Фан-техника тараққиёти ва иннвацион сиёсатнинг натижалари 
ишлаб чиқаришнинг ташкилий-техник даражаси (ИЧТТД) да акс эттирилади. 
ИЧТТД инновацион сиёсатнинг натижавийлиги, технология ва жараёнларни 
ташкил этиш даражасини тизимга “кириш” талабларига мослиги даражаси 
ёрдамида ифодаланади. Агар “кириш” – бутловчи буюмлар, хомашё, 
материаллар ва бошқаларнинг сифати рақобатбардошлик талабларига мос 
келса, у ҳолда “кириш” ни қайта ишлаб чиқариш “жараёни” нинг сифати 
тизимнинг “чиқиши”да юқори бўлиши керак . Масалан, 
“кириш” 
нинг 
сифати 5 га баҳоланса, яъни рақобатбардошлик талабларига жавоб қайтарса, 
“жараён” нинг сифати 3 бўлса, у ҳолда чиқишда 3 бўлади. Сармоядор 
“кириш” сифатини оширишга катта маблағ сарфлаб, “чиқиш”да исталган 
натижани ола олмайди, чунки технология ва жараёнларни ташкил этиш 
“кириш”ни сифатли қайта ишлашга қодир эмас. Бошқа вазият: технология ва 
жараёнларни ташкил этиш раҳобатбардошлик талабларига жавоб беради, 
аммо “кириш”нинг сифати, масалан, ишлаб чиқариш ҳужжатларидаги сифат 
кўрсаткичлари ва товарнинг ресурслар истеъмоли рақобатбардош эмас, 
бунда “чиқиш”даги сифат ҳам рақобатбардош эмас. Бундан қуйидаги хулоса 
келиб чиқади: тизимда “кириш” ва “жараён” сифатининг мутаносиб 
даражасини (яхшиси ташқи ёки ички бозорда рақобатбардошлигини)
таъминлаш керак. 
ИЧТТД кўрсаткичларини мажмуавий (кўрсаткичлар дарахтининг 
нолли даражаси, умумлаштирувчи (биринчи даража) ва хусусий (иккинчи 
даража)га ажратиш мақсадга мувофиқ. Мажмуавий кўрсаткич бўйича 
жамоанинг келажакни кўзда тутиб, стратегик мақсадларга ишлаши ҳақида 

---

210 
фикр юритилади. Агар стратегик мақсадлар, фирманинг обрўси, ташкилий-
ишлаб чиқариш сиёсатига жавоб қайтарилса, у ҳолда тактик мақсадлар, шу 
билан бирга тизимнинг “чиқиши” талаблари, аниқ бозор талабларига жавоб 
берилади.
ИЧТТД нинг мажмуавий кўрсаткичини қуйидаги формулалардан 
бири билан белгилаш тавсия этилади : 
ОУ
Т
ИЧТТД
К
а
К
а
К
2
4
1


, (1) 
ОУ
ТУ
ИЧТТД
К
а
К
а
а
К
4
3
0



, (2) 
ОУ
ТУ
ИЧТТД
К
К
а
К
9

, (3) 
бу 
ерда 
К
ТУ 
- 
ишлаб 
чиқариш 
техник 
даражасининг 
умумлаштирувчи кўсаткичи, бирлик улушлари;
К
оу
- 
ташкилий 
ишлаб 
чиқаришнинг 
умумлаштирувчи 
кўрсаткичи, бирлик улушлари;
а0 ва а5 - регрессия тегламаларининг эркин аъзолари; 
а1 ва а2 - ИЧТТД тегишли умумлаштирувчи кўрсаткичлари 
оғирлик коэффициентлари, а1 ва а21,0 уларнинг аниқ миқдорлари омилли 
таҳлил усули ёки эксперт йўли билан белгиланади (а1 ни 0,5...0,7 доирасида 
қабул қилиш тавсия этилади, автоматлаштириш даражаси ошиши билан 
миқдор ошади, а2- тегишли равишда 0,3...0,5); 
а3 ва а4 –тенглама регрессиясининг омиллар алоқаси тўғри 
чизиқли шакли бўйича коэффициенлари;
а6 ва а7 – даражали шаклидаги коэффициенлари. 

---

211 
(1) формула бўйича кўрсаткичлар эксперт йўли билан, (2) ва (3) 
формула бўйича – корреляцион-регрессив таҳлил усулини қўллаш орқали 
белгиланади. 
Ишлаб чиқаришнинг техник даражаси (К
ТУ
) ишлаб чиқариш 
воситаларининг ривожланиши ва технологиянинг тарққий этганлиги 
босқичлари таърифлайди.
Ишлаб чиқаришнинг ташкилий даражаси (К
ОУ
) ишлаб чиқариш, 
меҳнат 
ва 
бошқарувни 
ташкил 
этишнинг 
ривожланиш 
даражаси, 
жараёнларнинг ташкилийлик даражасини ифодалайди. 
Ишлаб чиқаришнинг техник ва ташкилий даражалари (К
ТУ 
ва
К
ОУ
)нинг умумлаштирувчи кўрсаткичлари хусусий кўрсаткичлардан вазифа 
сифатида белгиланади:
)
...
,
(
1
2
1