Œзбекистон республикаси

II–МАЪРУЗА

САЛТ ИШЛАШ ҲОЛАТИНИ КАМАЙТИРИШ ВА НАСОС ҚУРИЛМАЛАРИДА ЭНЕРГИЯДАН РАЦИОНАЛ ФОЙДАЛАНИШ

Режа:

1. 
   Машина ва механизмлар салт ишлаш ҳолатини камайтириш.
   
2. 
   Сув таъминоти системасида ва насос қурилмалари ишида энергия иқтисоди.
   
3. 
   Назорат саволлари.
   

1. Машина ва механизмларнинг салт ишлаш ҳолатини камайтириш

Салт ишлаш ҳолатида асинхрон моторнинг cos анча кам 0,1–0,25 ни ташкил қилади. Шунинг учун ноишлаб чиқарувчан ҳаражатларни камайтириш учун салт ишлаш чегаралагичлари ўрнатилади. Маълумки, операцион оралиқ вақти, масалан: темирга ишлов бериш қурилмаларида механизмни ўз асл ҳолатига қайтариш учун, ишлов берилган детални ўрнига бошқасини алмаштириш ва қурилмани ишчи ҳолатга келтириш тушунилади.
Бу оралиқ вақти асинхрон мотор номинал қувватидан ўртача 0,12–0,8 га юкланган бўлади, шунинг учун қанчалик операцион оралиқ вақти кўп бўлса, шунчалик ноишлаб чиқарувчан харажотлар ошади ва cos камаяди. Салт ишлаш чегаралагичларини оралиқ операцион вақти 10 секунддан катта бўлган қурилмаларда ўрнатиш мақсадга мувофик.
Салт ишлаш чегаралагичларининг конструктив тузилиши ҳар хил бўлиб уларнинг ишлаши–моторнинг магнит пускателнинг ўчиши билан оралиқ операцион вақти ишни давом эттирилиши керак бўлади.
Салт ишлаш чегаралагичларини ўрнатиш вақти фақатгина тармоқда актив энергия иқтисодини эмас, балки реактив энергияни ҳам ҳисобга олиш лозим. Чунки, тармоқда реактив қувват исрофининг ошиши ҳисобига cos тушиб кетади.

Салт ишлаш чегаралагичларини ўрнатиш тадбирини ўтказишдан сўнг йиллик–шартни электр энергия иқтисоди қуйидагича:
=(_а+К_э*_р)*t
_а–бир соатдаги актив энергия иқтисоди (кВт*соат).
_р–бир соатдаги реактив энергия иқтисоди (кВАр*соат).
t–агрегатларнинг бир йилдаги ишлаш вақти.
К_э–реактив қувватнинг иқтисодий эквиваленти (кВт/кВар).
(К_э–реактив ток ҳисобига тармоқдаги исрофларни ҳисобга олувчи коэффициент, 1 кВт актив қуввати исрофини тушишига қиймат жиҳатдан тенг бўлиб энергетика тизими томонидан белгиланади).
Истеъмол схемаси, cos ва К_э га боғлиқ равишда қуйидаги қийматлар бўлади:

cos	Кэ	Кэ	Кэ
0.75	0.08	0.13	0.08
0.8	0.07	0.12	0.07
0.9	0.06	0.09	0.06

1 соатдаги электр энергия иқтисоди қуйидагича топилади:
_а=Q₁*(z*P_н*Т_всп/3600) (кВт*соат)
Бу ерда: Т_всп–электр моторнинг ёрдамчи вақти ёки салт ишлаш вақти, сек.
Q₁–ҳисобий коэффициент;
Т_всп>10 сек да қуйидагига тенг:
Q₁P₀/P_n – 0.75/Т_всп
z–бир соатдаги цикллар сони;
Р_n–электр моторнинг номинал қуввати;
Р₀–салт юриш актив қувват исрофи, кВт.
Реактив энергия иқтисоди 1 соат учун қуйидагича топилади:
_р= а₂*(z*P_n*Т_всп/3600) (кВАр*соат).
Бу ерда: Q₂–ҳисобий коэффициент, Т_всп>10 сек қуйидагича топилади:
Q₂=(2.4–2.33*cos_n/_n)–1.5/Т_всп
Ҳисоблаш намунаси:
Электр моторга салт ишлаш чегаралагигини ўрнатиш орқали электр энергия иқтисодини топиш лозим, бунда:
Р_н=28 кВт; _н=0.885; cos_н=0.99; Т_всп=20 сек; Р₀=3.9 кВт; z=40; К_э=0.1 кВт/кВар.
Актив энергия иқтисоди:
_а=Q₁*(z*P_н*Т_всп/3600)=0.103*(40*28*20/3600)=0.65 кВт*соат.
Бу ерда: Q₁=P₀/P_н–0.75/Т_всп=3.9/28–0.75/20=0.103
Бир соатда реактив қувват иқтисоди:
Q₂=2.4–2.33*0.88/0.885–1.5/20=0.32
_р=Q₂(z*P_н*Т_всп/3600)=0.32(40*28*20/3600)=2.0 кВАр*соат.
Бир соатдаги умумий электр энергия иқтисоди:
=_а+К_э*_р=0.65+0.1*2.0=0.85 кВт*соат.
Агар Т_нб=4000 соат бир йилда бўлса, у ҳолда:
=0.85*4000=3400 кВт*соат.
Агар Т_нб=6000 соат, бўлса, =0.85*6000=5100 кВт*соат.
Ҳисоблар шуни кўрсатадики, қурилма ва механизмларда салт ишлаш чегарагичларини қўллаш электр энергия иқтисодини анча яхшилайди.