*zbekiston respublikasi

6. Yuksak shislar

Kishilik jamiyati bilan shayvonot olami o’rtasida psixologik tafovutlar yuksak shislarda o’z ifodasini topadi. Yuksak shislar ongli harakatlarni bajarishning ob'ektiv haroitlari, yo’nalishlari, mazmuni bilan uyg’unlashgan shaxs emosional holatining barqaror, murakkab tarkibida paydo bo’ladi va kechadi. Ko’plab kechirilayotgan emosiyalarda, affektlarda, kayfiyatlarda yaqqollashgan umumlashma shislar yuksak shislar deb ataladi. Ular o’z tarkibiga sodda tuzilgan shislarni qamrab oladi, lekin oddiy shislar yig’indisidan iborat emas, chunki yuksak shislar mazmuni, sifati, shakli bilan aloshidalikka ega. Shaxsda topshiriqni bajarish bilan bog’liq javobgarlik shissi har xil ma'noda kechiriladi;

1) tashvishlanish emosiyasi (bir tomondan, xursandlik,

ikkinchi tomondan esa qo’rqish shissi) sifatida;

2) o’z kuchiga, g’ayratiga, iftixoriga ishonch emosiyasi tariqasida;

3) vazifaga jiddiy qaraydigan tengdoshlardan g’azablanish emosiyasi sifatida;

4) hart-haroitlarni shisobga olishga nisbatan shubshalanish sifatida va hokazo.

Tashlildan ko’rinib turibdiki, javobgarlik shissining moshiyati ularning oddiy yig’indisidan iborat emas, balki jamoa a'zolarining eshtiyojiga aylangan voqelikni anglashdir. Masalan, kitob o’qib lazzatlanish bilan kitobni o’qib tugatish shodlik shissini farqlamoq lozim.

Psixologiya fanida yuksak shislar quyidagi turlarga ajratiladi:

1) mehnat faoliyatini davomida kechiriladigan shislar-praksik shislar (yunoncha-praxis so’zidan olingan bo’lib, ish, faoliyat, yumush degan ma'noni anglatadi);

2) intellektual shislar (latincha intellectusgan so’zdan olingan bo’lib, tushunish, aql degan ma'noni bildiradi);

3) axloqiy shislar (latincha moratis so’zidan olingan bo’lib, axloqiylik degan ma'noni anglatadi);

4) estetik shislar (yunoncha aistesis degan so’zdan olingan bo’lib, shissiy idrok, shissiy degan ma'noni aks ettiradi).

Praksiz shislar. Shaxsning amaliy shayotining istalgan tarmog’i, maqsadga muvofiq ongli faoliyati shaxsning ularga nisbatan muayyan munosabatda bo’lishning muhim sohasiga aylanib qoladi.