Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси

Назорат саволлари.
1. Ҳарорат ўлчов воситаларининг турлари.
2. Кенгайиш термометрлари ўзгариши нимага асосланган ?
3. Манометрик термометрлар қаерларда ишлатилади ?
4. Термопара нима ?
ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ № 8
Қурилиш материалларининг сертификатлаш рўйхатига кирувчи синовни ўтказишни бажариш.
Ишнинг мақсади: сертификациялаш рўйхатига кирувчи йўл қурилиши материалини айрим сертификация синовидан ўтказиш ва унга мувофиқлик сертификатини бериш (бермаслик) хақида хулоса чиқариш.
Умумий маълумотлар
Йўлбоп суюқ нефть битумларини сертификация синовларидан ўтказиш. ГОСТ 11955-82 буйича суюқ битумлар учун қуйидаги талаблар қўйилади.
8.1-жадвал.

1. Шартли қовушқоқлик. Битум синов ҳароратидан 2—3°С юқори қилиб вискозиметр цилиндрига, ҳаво пуфакчалари ҳосил бўлишига йўл кўймасдан қуйилади ва у термометр ёрдамида яхшилаб аралаштирилади. Ҳарорат 60°С булиши билан клапан очилиб, битум ўлчов цилиндрига қуйила бошлайди. Цилиндрда 25 мл дан 75 мл гача оралиқда секундомер ёрдамида вақт белгиланади. Шартли қовушқоқлик деб 50 мл битумни секунддаги оқиб тушиш вақти қабул қилинади.
2. Парланган суюлтирувчи модда миқдори қуйидаги тенглама ёрдамида аниқланади:
<sub>(8.1)
бунда: G–синовгача суюқ битум оғирлиги, г
G1–синовдан сўнг суюқ битум оғирлиги, г
3. Парланган суюлтирувчи модда миқдорини аниқ-лангандан кейинги қолдиқни юмшатиш ҳароратини аниқлаш.
Синовлар “Ҳалқа ва шар” асбобида амалга оширилади.
Битум силлиқ халқага ҳаво пуфакчаси ҳосил қилмасдан ортиқчаси билан қуйилади ва 20 минут (25±10)</sub> ⁰_{С да тургандан сўнг иссиқ пичоқ билан халқа қирраси бўйича ортиқча битум текис кесилади.
Битуми бўлган халқа мосламага қўйилади ва у билан бирга (5±1)} ⁰_{С ҳароратда сувли стаканга туширилади. 10 минут ўтгандан кейин (5±1)} ⁰_{С да совутилган шарни мосламани сувдан олиб пинцеп билан халқани ўртасига қўйилади.
Сўнгра мослама стакани билан иситгич асбобига қўйилади. Аввалги 3 минут ўтганидан кейин сувни ҳарорати минутига (5±0,5)} ⁰_{С тезликда кўтарилиши керак.
Битум шарнинг оғирлиги таъсирида мосламани таг қисмига текгунча кўтарилган ҳарорати битумни юмшаш ҳарорати хисобланади.}
4. Чақнаш ҳароратини аниқлаш.
Битум намунаси солинган тигель (идиш) иссиқлик асбоби ёрдамида аввалига минутига (14-17) ⁰С тезликда қиздирилади.
Намунани кўзда тутилган чақнаш ҳароратига 56 ⁰С етмасдан қиздириш шундай бошқариладики, унда чақнаш ҳароратига 28 ⁰С дан кам қолганда намунанинг ҳарорати хар 2 ⁰С га кўтарилганда олов намуна устига горизонтал равишда текис 1 секунд давомида тутилади.
Чақнаш ҳарорати деб намуна устида биринчи кўк олов пайдо бўлгандаги ҳарорат қабул қилинади.
Ёниш ҳароратини топиш учун битумнм минутига 5–6 ⁰С тезлик билан қиздириш давом эттирилади ва намунани ҳарорати 2 ⁰С га кўтарилганда унга олов тутилади. Олов берилганда намуна устида 5 секунддан кам бўлмаган вақт давомида олов ёниб туриш ҳарорати битумни ёниш ҳарорати деб қабул қилинади.
5. Битум мармар ёки қум билан ёпишишини аниқлаш.
Моҳияти аввалдан қум ёки мирамор устига қопланган битумни сув таъсири остида сақланиб қолиш қобилиятини аниқлашдан иборат.
Мармар 2 мм дан 5 мм гача донадорликда майдаланади ва эланади. Дистилланган сув билан ювилган қум (105–110) ⁰С да 2 соат мирамор 5 соат қуритилади.
Битум маъданли қоришмани тайёрлаш учун чашкага 30 г мирамор ёки қум хамда 1,2 г битум тортилади ва 20 минут давомида (130-140) ⁰С ҳароратда термошкафда ушланади. Термошкафдан битум, мармар (қум) Шиша Петри идишига 0,1 см қалинликда битум қуйилади ва унинг оғирлиги граммларда қуйидаги тенглама ёрдамида аниқланади.
_{(8.2)
бунда: d-идиш диаметри, см; h-битум қатлами қалинлиги, см
p-битум зичлиги, p=1 г/см}²
_{Битум қуйилган шиша идиш синов ҳароратига етказилган термошкафга қўйилади. Битумни термошкафда ушлаш шароитлари
8.2-жадвал.}

Битум тамғалари	Вақт, соат	Ҳарорат, ^0С
СГ МГ	3 5	100±1 100±1

Термошкафдан олинган битумли идиш 30 минут давомида эксикаторда совутилади ва 0,01 г аниқликда тортилади.

Парланган суюқ моддалар миқдори (Х), % хисобида қуйидагича олиниб битум яхшилаб аралаштирилади сўнгра қоришма 20 минут хона ҳароратида сақланади.
№ 25 ёки 5 сонли металл тўр устига чашкадаги қоришманинг ярми бир текис ёйилади ва у дистилланган сув қайнаб турган стаканга солинади. Бунда тўр тагидаги ва қоришма устидаги сув қатламининг қалинлиги 40-50 мм бўлиши керак. Тўр синалаётган намуна билан бирга қайнаётган сувда 30 минут сақлқнқди. Сув юзасига ажралиб чиққан битум фильтр қоғоз ёрдамида олиб ташланади. Муддат ўтгандан кейин битумни тўр қайнаётган сувдан дарҳол 3–4 минут муддатга совуқ сувга олинади. Сўнгра қоришмани фильтр қоғозга кўчирилади.
Битумни маъдан ашёлар билан ёпишишини баҳолаш учун битум маъданли қоришмани назорат намуна расмлари билан солиштирилади.
Битум мармар ёки қум билан ёпишиши бардошли деб боғловчи учун стандартда берилган расмдан ёмон кўринишда бўлмаслигига айтилади.
№1-назорат намунасидаги битум маъдан қоришма (маъдан ашё юзаси боғловчи билан тўла қопланган).
№2-назорат намуна (маъдан ашё юзасининг камида ¾ қисми битум билан қопланган).
№3-назорат намуна (маъдан ашё юзасининг ¾ қисмидан ками битум билан қопланган).
Хулоса: Синовга тақдим этилган битумга мувофиқлик сертификати берилсин (берилмасин).
_{8.3-жадвал.}

Берилган айрим сертифи-кациялаш синовининг номи
Қўлланиладиган воситалар
Синовни бажариш схемаси
Синовни бажариш натижа-лари
Хулоса