|
Корганша
КЕЙС ЕЧИМИ
Mizdakxan - kompleksi
Qoraqalpogiston ulkasida qadimgi joylashish tosh davriga togri keladi. Qadimgi Xorazm davlati Amudaryoning quyar joyida bizning eramizgacha VII-Vi asrlarda joylashgan. Qoraqalpogistonning eski poytaxti – Xujaylidan uch kilometr joyda ajoyib tarixiy- arxeologik kompleks Mizdakxan joylashgan bolib, u uch xolmax turadi. Olimlar bizning eramizgacha IV- asrda qurilib, XII – asrda tatar-mongollar tamonidan qirginga uchragan, ularning eng qadimgisi xisoblangan Gaur – qala eli koplagan zaraostrizm qabristonlar Mizdakxanning ichgi bolagida joylashgan. Qala Xorazm davlatining yirik savdo- xunarmandchilik markazi bolib, u orqali Buyul Ipak yolining janubiy tarmoqlarining biri otgan, bularga qazib topilgan qushlarning rasmi , oltin ipli gazlamalarning qoldiqlari, Xind okeani tosh idishlar , koraldan yasalgan kiyimlarning qoldiqlari dalil bola oladi.
Mizdakxandan uncha olisda joylashmagan qadimgi, bizning davrimizgacha kelgan zoraostrizmning diniy qurilishi Shilpiq joylashgan. Songi tadqiqotlarga qaraganda zaroastrizm talimoti qadimgi Xorazmda paudo bolgan va uning paygambari Zardushtra muqaddas kitob “Avesto” ning qadimgi qatorlarin yozgan.
Ellikqalada qadimgi qorgonlar Qirqqiz qala, Ayoz qala, Ishan qala mavzoleyi joylashgan. Ulardan Tuproq qala II-IV asrda Xorazm xonligining markazi bolgan. Ajoyib saroylar, faqat xom loy skulpturalar, zallar, arxeologik tadqiqotlar natijasida topiladi. Ularda podsholar, qora tanli askarlar, oyinchilar suratlangan.
Davlat 712- yili arablar tamonidan bosib olingan. Mizdakxan qalasidagi ajoyib estalik- Nazlimxansulu yer osti mavzoleyi uch davrga togri keladi, uning eng birinchi qurilishlari XII asrda boshlangan. Uning atrofida madrasa va Erejep xalifi mavzoleyining qoldiqlari topilgan bolib, ular IX-XI asrlarga togri keladi. Qadimgi Xorazm yollari orqali uning butun tarixi davomida XVI asr ortalariga kelib sharqdan garbga qaray karvonlar otib turgan. Bularda Usturt tekisligidan Buyuk Ipak yolida joylashgan karvon-saroylar, quduqlar va boshqada suv saqlagich qurilishlar dalillaydi.
Adamlarning qadimgi turar joylari Xorazm davlatida ochilgan bolib va chollarga yaqin bolib, ular neolit davriga (bizning eramizgacha VI-III asr) togri keladi. Bu joylarda ovchi va baliqchi qavmlari joylashgan. Janub bilan aloqa oqibatida Amudaryoning quyarlarida bizning eramizgacha II asrda yerni suvgarib ekish paydo bolgan. Xorazm tsivilizatsiyasining boshlanishi arxiak madaniyat (bizning eramizgacha VII-V asr) davriga togri keladi. Bu davrda Kuzali-qir qalachasi va Jingilli qorgon qurilgan. Shundan qala yashovchilari va qishloq yashovchilari kelib chiqqan. Bizning eramizgacha Vi asrning ortalarida Xorazm Axamanidlar tarafidan bosib olinadi. Elda jadal madaniy olmashiniuvlar yuz beradi.
Bizning eramizgacha V-IV asrlatda Xorazm mustaqil ravshda rivojlangan. Xorazmliklar bizning eramizgacha IV-III asrlarda aholidan va tashqaridan olib kelingan elementlarni qarishtirib va rivojlantirib ozining madaniyatini rivojlantiradi.
XII-XIII asrlarda tuzilgan, Indiyadan kavkazgacha chozilgan katta davlat Xorazmshoxlar davrida madaniyat va xunarmandchilik rivojlangan. Bu saltanati, saroylari va diniy imoratlari kozga tashlanib, ular ganch oymalari, yozilgan plitalar bilan bezatilgan. Shundan keyin xunarmandchilik rivojlanadi.
Mongollar bosib olgandan keyin Xorazm XIII asrda Oltin orda quramiga kiradi va unga katta tasir korsatadi. Xorazm poytaxti – Urganch Markaziy Osiyo qalalarini boglovchi karvon yollari buylarida joylashgan. U Markaziy Osiyoning yirik xunarmandchilik markaziga aylangan. Bu davr keramikasida xar xil sanat usullaridan foydalangan, oyli va betlik naqshlar, grelirovka, shtamp, bezash mativlari osimlikka oxshash naqshlar, chinnidan ishlangan naqshlar keng foydalanilgan.
Qoraqalpogiston yerida orta asr olimlari Al-Beruniy, Al- Xorazmiy, Najmiddin Kubrolar yetishib chiqqan. XIX asr XX asr boshlaridagi buyuk shoyir Ajiniyoz, Berdax yashab ijodiyot bilan shug`ullangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
