Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

Ҳисоб китобларнинг оддий тартиби:
1. Ишлаб чиқариш шароитида информация (ахборотлар)нинг ўзгариши тахлил қилинади. Ишлаб чиқаришнинг техник параметрларининг ўзгаришини (хом ашё ва электр энергиянинг солиштирма сарфини камайтириш, ишлаб чиқариш бирлиги улчамларини ортиши, мехнат сарфини кискартириш, ишлаб чиқаришнинг капитал сижмини ўзгариши), таннархга қандай таъсир этишини, шунингдек таннарх нархни шаклланишига қанчалик таъсир этишини аниқлаш учун экспериментал ҳисоб-китоб юритилади. Айни пайтда ишлаб чиқариш омилларида хусусий нарх усиши мумкин.
2. Махсулот сотилаётган бозор механизмига доир ахборотлар тахлил қилинади. Агар биз монопол бозор механизми билан ишласак у холда уни техник тараққиёт таъсирида вужудга келувчи нархни пасайтирувчи омил сифатида қараб чиқамиз. Лекин айнан шу жараёнда ноаниқлик элементларини курамиз. Ҳақиқатдан хам монопол механизм хукмрон бўлганида, махсулотнинг сотилиш нархи узоқ вақт талаб ва таклиф билан табиий муносабатни, шунингдек, ишлаб чиқаришдаги ҳар ажатлар улчами билан алокани ўзади. Бу узоқ муддат техника тараққиётига асосланган нархлар ҳар акатини бир хилда сақлаб туради. Кейин нарх сакраш йўли билан пасаяди.
Биз ўз махсулотимизга кутилаётган талаб, шунингдек, рақибатчиларимизнинг ухшаш махсулотларига бўладиган талаб миқдорини башорат қилишда биз бир пайтнинг ўзида ўз махсулотимиз таннархи билан халқаро даражадаги ухшаш махсулотлар таннархини таққослашимиз зарур, таққослашсиз асосланган қарор қабул қилишимиз мумкин эмас. Бу тўғрида нахларни шакллантириш омиллари ва ишлаб чиқариш ҳаражатлари даражаси муаммоларини ўрганаётганимизда танишган эдик.
Кутилаётган махсулот сотиш механизмини биз «мустакил ўзгарувчи» сифатида қараб чиқамиз, чунки у биз учун халқаро бозордан гуё ташки замин сифатида намоён бўлади. Монопол бозор механизмида бизда 2 вариант: биринчиси, монопол нарх билан келишиш, иккинчиси келишмаслик танлови мавжуд бўлади. Келишмаслик танловида хам 2 имконият мавжуд, шундай вазиятга тушиб қолган бошқа ишлаб чиқарувчилар билан бирга махсулот сотишнинг хусусий механизмини яратиш; ёки махсулот сотишнинг монопол механизми таркалмаган бошқа бозор топишдир.
Кейинги масала, биз танлаган бозорнинг божхона (таможня) химояси муаммосидир. Бу масалада ўта эхтиёткорлик зарур, чунки таможня ставкаларини ўзгариши, кутилаётган натижаларни кескин ўзгартириб юбориши мумкин.
Бу масалада қуйидагиларни аниқлаш мухимдир:
 бизнинг махсулотимиз таможня тарифининг қайси синфига мансуб (яъни қандай шаклда у биз учун энг қулай бўлган синфга мансуб бўла олади);
 қандай ташкилий шаклдаги махсулот сотилиши таможня тўловлари миқдорини пасайтира олади;
 қандайдир ишлаб чиқариш операциясини бажариш учун ёки чет эл худудида кадоклаш операцияларини ўтказиш мақсадида чет эл корхоналари билан қўшма корхона тузиш);
 хамкор давлатда таможня низомига киритилиши кутилаётган ўзгаришлар ;
 ўз мамлакатимизда божхона шартномасига киритиши кутилаётган ўзгаришлар.
Шундай қилиб хўжалик таваккалчилиги иқтисодий ривожланиш билан боғлиқ қарорларда жуда катта рол уйнайди. Таваккалчилик элементларини кўп эканлиги, уларни миқдорий баҳолашни мураккаблиги кейинчалик иқтисодий фан, хамда ҳуқуқ сохаларида илмий тадқиқот ишларини олиб бориш заруратини туғдиради. Бундай тадқиқотларнинг энг қулай усули тажрибага асосланган маълумотларни йигиш, қабул қилинган қарорларни асословчи дастлабки ҳисоб-китобларни хамда ҳақиқатда эришилган натижаларни тахлил қилиш ва бу сохада тупланган тажрибаларни мунтазам равишда умумлаштириб боришдан иборат.