Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

2. Инвестиция лойиҳасида таваккалчилик рискларини баҳолаш
Қишлоқ хўжалик корхоналарида инвестицион лойиҳаларни қабул қилишда инвестицион лойиҳа таваккалчилик рискларини баҳолаш усулларини кўриб чиқамиз:
1. Оптималлик мезонлари билан биргаликда ечим қабул қилувчи шахс томонидан қўшимча эвристик маълумотларни жалб чилиш талаб қилинади;
Вальднинг максималлик мезони ѐки кафолатланган натижа принципи, оптималлик сифатида W_i вариант танланади, бунда матрицадаги меъѐрлашган кўрсаткичнинг минимал қийматларидан максимали танланади:
W_i = max_i min_j Р_ij (1)

бу ерда P_ij - инвестицион лойиҳа кўрсаткичлари (i = 1, n , j = 1, s).

Гурвиц мезони (пессимизм-оптимизм мезони деб аталиб, лойиҳа вариантларини баҳолашда ўта пессимизмга ҳам, ўта юзаки оптимизмга ҳам берилмасдан баҳолашни таклиф қилади) қуйидаги кўринишга эга:

H i = max_i {α min_j P_ij + (1- α) max_j P_ij }, (2)

бу ерда α – коэффициент, қийматлари 0 ва 1 оралиғида бўлади.

Лаплас мезони вариантлар кўрсаткичларининг нафақат “энг ѐмон” ва “энг яхши” қийматларини, балки барча қийматларини ҳисобга олади, оралиқ қийматлари қуйидаги кўринишда бўлади:


_ij (3)

Бу ерда n – устун бўйича кўрсаткичларнинг умумий сони.

2. Аддитивлик мезони векторли мезонларни таққослаш усулларидан биридир. Бу ҳолда қўшимча эвристик маълумотлар ечим қабул қилиш соҳасининг етук мутахассислари бўлган экспертлар гуруҳидан олинади.
Бундай маълумотлар оғирлик коэффициенти сифатида қўлланилиб, дастлабки кўрсаткичлар тўпламига бериладиган устунликни характерлайди.
Умуман олганда ҳар бир вариант бўйича баҳолаш шкала ранги сифатида ифодаланади.
Аддитивлик мезонида аҳамиятли ўринни эксперт баҳолаш усулига асосланган α_j эгаллайди. Вариантлар қуйидаги формула бўйича баҳоланади:
- кўрсаткичларнинг қийматлари мос равишда минималлаштирилади (j= 1,s) ѐки максималлаштирилади (j= s + 1, m)