Zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport unversiteti

1-Amalii ish
Qurilishda qo‘llaniladigan asosiy o‘lchov birliklari.


Ishdan maqsad: QMQ 2.01.06-97 da ko‘rsatilgan qurilishda lozim bo‘lgan fizik kattaliklar birliklarini, maxsus o‘lchov birliklarini, old qo‘shimchalarini, birlik belgilarini yozilish shartlarini o‘rganish.
1-jadval

Kattalik		SI birliklari
Nomi	O‘lchamlik ifodasi	Nomi	Belgilanishi
			O‘zbekcha	Xalqaro
Masofa Yuza Hajm Yassi burchak Fazoviy burchak Tezlik Vaqt Tezlanish Massa Zichlik Kuch Yuzaga yoyilgan kuch Solishtirma og‘irlik Energiya (ish) Quvvat	L L^2 L^3 - - LT^-1 T LT^-2 M L^-3M LMT^-2 L^-1MT^-2 L^-2MT^-2 L^2MT^-2 L^2MT^3	metr kadrat metr kub metr radian steradian sekundiga metr sekund metr sekund kvadratga kilogramm kilogram taqsim kub metr nyuton paskal nyuton taqsim kub metr joul vatt	m m^2 m^3 rad sr m/s s m/s^2 kg kg/m^3 N Pa N/m^3 Dj Vt	m m^2 m^3 rad sr m/s s m/s^2 kg kg/m^3 n pa N/m^3 J W

Mahsus o‘lchov birliklari:
Bir dengiz mili 1852 m
Bir karat 2*10^-4 gr
Bir troisk unsiyasi 28,34952 gr
Bir metrik tonna 907,2 kg
Bir barrel 158,987 litr
Bir gallon 3,785 litr
Bir uzel 0,514 m/s
Bir fut 304,8 gr
Bir funt 409,5 gr
Bir dyuym 25,4 mm


Old qo‘shimchalar
2-jadval

Ko‘payti-ruvchi	Old qo‘shimcha	Old qo‘shimcha belgisi	Ko‘paytiruvchi	Old qo‘shimcha	Old qo‘shimcha belgisi
10^18	eksa	E	10^-1	desi	d
10^15	peta	P	10^-2	santi	c
10^12	tera	T	10^-3	milli	m
10^9	giga	G	10^-6	mikro	µ
10^6	mega	M	10^-9	nano	n
10^3	kilo	k	10^-12	piko	p
10^2	gekta	b	10^-15	femto	f
10^1	deka	da	10^-18	atto	a

Birlik belgilarini yozilish shartlari
To‘g‘ri Noto‘g‘ri
100 kvt 100kvt
80 % 80%
20 ºS 20ºS
20º 20 º
423,06 m 423 m, 06 m
5,758º 5º,758º
(100,0 ± 0,1)kg 100,0 ± 0,1 kg
50g ± 1g 50 ± 1g


2- Amaliy ish
O‘rtacha arifmetik va undan chetlash qiymatini, o‘rtacha qiymatning xatolik ehtimolligini aniqlash
Ishdan maqsad: O‘rtacha arifmetik va undan chetlash qiymatini aniqlashni nazariy jihatdan asoslash, uning muhim xossalarini o‘rganish va misolda bu qiymatlarni aniqlash, o‘rtacha kvadratik chetlashni, o‘rtacha qiymat uchun o‘rtacha xatolikni, variatsiya koeffitsientini, tajriba aniqligini aniqlash formulalarini o‘rganish va qiymatlarni misolda hisoblash.

1. 
   O‘rtacha arifmetik qiymat.
   

Ma’lum namunani bir necha bor tortganda natija turlicha chiqadi. Xaqiqiy qiymatga yaqinlashishini qator kuzatuvlarning o‘rtacha arifmetik qiymati quyidagicha topiladi.

Bunda: X – o‘rtacha qiymat;
X_i- i dagi kuzatuv natijasi;
n – kuzatuvlar soni.
Aloxida kuzatuvlar natijasini quyidagicha yozishimiz mumkin:
X₁=a+b₁
X₂=a+b₂
………..
X_n=a+b_n

Bunda: a-o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati;
b_i- i dagi o‘lchanayotgan xatolik.
Ehtimollik nazariyasiga ko‘ra tasodifiy xatolikni algebraik yig‘indisi “0” ga /*-intiladi.53*15

Yuqoridagi tengliklardan foydalanib:

Demak,

Xulosa: O‘rtacha qiymat haqiqiy qiymatga yaqin ekan.

2. 
   O‘rtacha qiymatdan chetlash.
   

Bizga oldingi formulalardan ma’lumki
b_i= X_i-a
Lekin, tasodifiy xatolikda “a” qiymati noma’lum. Shuning uchun “a” o‘rniga o‘rtacha qiymat “X” ni qo‘yamiz.

Bunda: vi – i dagi kuzatuvlar natijasining o‘rtacha arifmetik qiymatdan chetlashishi.
O‘rtacha arifmetik chetlash ikkita muhim xossaga ega:

• 
  o‘rtacha qiymatdan chetlashlarning algebraik yig‘indisi “0” ga teng.
  

• 
  o‘rtacha chetlash kvadratlarining yig‘indisi minimal qiymatga ega bo‘ladi.
  

Topshiriq. Asfaltbeton 10 ta namunasining og‘irligini o‘lchashdagi o‘rtacha arifmetik va undan chetlash qiymatlarini aniqlaymiz.
3-jadval

X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	X9	X10
5304.5	5305.2	5304.3	5304.9	5304.8	5305.0	5304.6	5305.1	5304.7	5304.9

O‘rtacha qiymatning xatolik ehtimolligini aniqlash
O‘rtacha kvadratik chetlash quyidagicha aniqlanadi:

O‘rtacha qiymat uchun o‘rtacha xatolikning ko‘rinishi:

Variatsiya koeffitsienti quyidagicha topiladi:

Tajriba aniqligi quyidagicha topilad:



3- Amaliy ish.
Laboratoriyani sertifikatsiya va akkreditatsiya sinovidan o‘tkazish xujjatlarini tayyorlash. Laboratoriya sinovidan o‘tgan yo‘l qurilish materiallariga sertifikat rasmiylashtirish va xulosa berish


Ishdan maqsad: Sinov laboratoriyasini sertifikatsiya va akkreditatsiya sinovidan o‘tkazish hujjatlarini tayyorlashni o‘rganish.

Sinov laboratoriyalarini akkreditatsiyalash - akkreditatsiya organi tomonidan tashkilotning ma’lum bir sohada muvofiqlikni baholashni amalga oshiris vakolatini rasman e’tirof etishdir.

Akkreditatsiya - sinov laboratoriyalanning vakolatlarini tan olinganligi to‘g‘risidagi hujjatidir.
Laboratoriyani akkreditatsiyalashdan maqsad:

1. 
   laboratoriya vakolatini tasdiqlash;
   
2. 
   ishlab chiqaruvchilar, sotuvchilar va xaridorlar akkreditatsiyalangan laboratoriyaga ishonchini ta’minlash;
   
3. 
   akkreditatsiyalangan laboratoriyalar faoliyati natijalarini tan olish uchun shart-sharoitlar yaratish.
   

O‘zDSt ISO /IEC 17025 xalqaro standarti talablari asosida sinov laboratoriyalari akkreditatsiyadan o‘tkaziladi. Laboratoriyadan akkreditatsiyadan o‘tganligi to‘g‘risidagi guvohnoma quyidagilarga kafolat beradi:

» mustaqildir va uning faoliyati natijalari bo‘yicha qonuniy javobgar bo‘lishi mumkin;
» o‘z faoliyatida davomida sertifikatlangan usullardan foydalanadi;
» akkreditatsiya sohasiga kiritilgan barcha turdagi sinov uskunalarini va vositalardan foydalanadi;
» sinov uskunalari va o‘lchov qurilmalari qiyoslash va kalibriash o‘z vaqtida amalga oshiriladi;
» namuna olish belgilangan tartibda amalga oshiriladi;
» sinovlar va o‘lchovlar malakali xodimlar tomonidan amalga oshiriladi;
» laboratoriya xonalari belgilangan talablarga javob beradi;
» samarali sifat menejmenti tizimiga ega.
Laboratoriyani sertifikatsiya va akkreditatsiya sinovidan o‘tkazish uchun quyidagi xujjatlarini tayyorlash zarur
1.Ariza (O‘zak.y-02.f01/sl)
2. Akkreditatsiya soxasi
Akkreditatsiya soxasi

Akkreditatsiya belgisi uchun joy	_______________________________________________________ Yuridik shaxs nomi (ariza beruvchi) DAVLAT REESTRI NOMERI___________________ Akkreditatsiya soxasi tahriri № XX «___» _________ 20__ y. _______________________________________________________ muvofiqlikni baholash organining nomi
	Yurigik manzil: Joylashuv, pochta indeksi:	Telefon: Faks: Email: Veb-sayt:

O‘ZAK.Y-01/SL/PT

№ k/k	Aniqlanadigan xususiyat nomi (parametr)	Sinov uslubiga qo‘yilgan me’yoriy hujjar, tegishli bo‘limi ko‘rsatilga holda	Sinash obektining nomi
1	2	3	4

3. 
   Ma’lumotnomalar
   

Xodimlar bo‘yicha:
O‘ZAK.Y-02.F04/SL
Sinov laboratoriyasining kadrlar tarkibi tog‘risida ma’lumot

№	FISh, lavozim	Malumoti, № diplom, mutaxasisligi, muvofiqlikni baholash sohasidagi ish staji	Xodimning muvofiqlik sertifikati nomeri,sanasi, kvalifikatsiya kodi	Bajaradigan ish turi	Qo‘shimcha ma’lumotlar
					Malaka oshirish markazining nomi	Mavzu, muddat	Tasdiqlovchi hujjat raqami, sanasi
1	2	3	4	5	6	7	8

O‘lchov vositalari bo‘yicha :