Ўзбекистон республикаси транспорт вазирлиги тошкент давлат транспорт

ВИЛОЯТНИНГ ТАБИЙ-ИҚЛИМ ШАРОИТИ.
Хоразм вилояти — Ўзбекистон Республикаси таркибидаги вилоят. 1925-йил февралдан 1938-йил январгача Хоразм округи. 1938-йил 15-январда ташкил етилган. Умумий майдони — 6 300 квадрат километр. Иқлими континентал, ўртамиёна совуқ қиш ва қуруқ иссиқ ёз бўлади. Вилоят аҳолиси 1 924 167 киши, зеро, тахминан 60 фоизи чет (қишлоқ) жойларда яшайди. Вилоят 10 та маъмурий туманга ажратилган, маъмурий маркази Урганч. Урганч аҳолиси 200 000 киши. Вилоятнинг бошқа катта шаҳарлари — Хива ва Питнак. Вилоятда 32 та хорижий инвестицияли қўшма корхона фаолият юритади. Улар бюджети 1997-йилда 301,7 миллион AҚШ долларини ташкил етди. Вилоят иқтисодиёти пахтани қайта ишлаш ва озиқ-овқат саноатига асосланган. Кўп сонли пахта тозалаш заводлари, нефт қазиб оладиган ва ипак йигирадиган фабрилар, тўқимачилик ва виночилик корхоналари ва ҳоказо бор. Шунингдек қурилиш материалларини ишлаб чиқариш тараққий етган. Хива гилам фабрикасида тайёрланган гиламлар бутун дунёга машҳур. Машинасозлик ва тўқимачилик тармоқлари ривожланиб бормоқда. Маҳаллий қишлоқ хўжалигининг асосий йўналиши — албатта, пахтадир. Бошоқлилар, айниқса, гуруч етиштириш сўнгги бир неча йилда кескин ошди. Шунингдек, кўплаб боғ ва узумзорлар, қовун ва қовоқ плантациялари бор, картошка далалари бутун вилоятни қамраб олган. Шакар тозалаш заводи қурилиши режалаштирилмоқда. Вилоят иқтисодий жиҳатдан ўсишга тайёр. Мазкур соҳаларга еътибор қаратилса, қуйидагиларга еришиш еҳтимол қилинмоқда: Пахта, ипак хом ашёси ва бошқа маҳаллий заҳиралардан фойдаланадиган мавжуд корхоналарни таъмирлаш, техник замонавийлаштириш ва кенгайтириш. Пахта толасини қайта ишлаш жараёнини яхшилаш ва ошириш, ип, газлама, пахта йигирув ипи ва гиламлар тайёрлаш ва експорт қилиш зарур. Мавжуд озиқ-овқат саноати тармоқларини янгилаш ва янгиларини, айниқса, мевалар, узум, сабзавот, қовун ва қовоқ билан боғлиқ корхоналарни ташкил етиш. Гўшт-сут маҳсулотларига асосланган корхоналар кенгайтирилиши керак. Ўраб-жойлаш ускуналарини ишлаб чиқариш. Идиш материаларининг йетишмаслиги — експортга мўлжалланган томат пастаси, ўсимлик ёғи, турли турдаги жем ва мармеладлар ишлаб чиқариш йўлида жиддий тўсиқ бўлмоқда. Ушбу лойиҳаларни амалга ошириш учун вилоятга хорижий инвестициялар кўринишида қарийб 52,1 миллион AҚШ доллари зарур. Хоразм вилояти темир йўллари умумий узунлиги 130 км дан ортиқ. Вилоят Россиянинг Йевропа қисми ва Кавказ билан темир йўл орқали боғланган. Йўлларнинг умумий узунлиги — 2 300 км, шоҳ кўчалар 2 000 км масофага ясланган. Вилоят авиарейслари Хоразмни бутун Марказий Осиё, шунингдек Россия минтақаларининг катта қисми ва МДҲ билан бирлаштиради. Хива — халқаро сайёҳликнинг катта маркази. 1997-йилда Хива ўзининг 2500-йиллигини нишонлади.
Республиканинг шимоли-ғарбида, Aмударё қуйи оқимининг чап соҳилида. Шимолий ва шимоли-шарқдан Қорақалпоғистон Республикаси, жанубий ва жануби-ғарбдан Туркманистон, жануби-шарқдан Бухоро вилояти билан чегарадош. Таркибида 11 қишлоқ тумани (Боғот, Гурлан, Урганч, Хива, Хонқа, Шовот, Янгиариқ, Янгибозор,Қўшкўпир, Ҳазорасп ва Тупроққалъа), 3 шаҳар (Урганч, Хива, Питнак), 7 шаҳарча (Гурлан, Хонқа, Чалиш, Шовот, Янгибозор, Қўшкўпир, Ҳазорасп), 100 қишлоқ фуқаролари йиғини бор. Маркази — Урганч шаҳри.
Табиати
Вилоят чўл зонасида, Хоразм воҳасининг ғарбий қисмида, ўртача 100 м баландликда жойлашган. Релйефи пасттекисликдан иборат. Aмударё қад. делтасининг бир қисми бўлиб, дарё ётқизиқларидан ташкил топган. Қорақум чўлига туташган ғарбий ва жануби-ғарбий қисми қум билан қопланган. Фойдали қазилмалардан оҳактош, қум, гил ва бошқа қурилиш материаллари бор. Иқлими кескин континентал. Қиши мўтадил совуқ, қор кам ёғади, январнинг ўртача темпатураси −5°, енг паст температура −32°. Ёзи иссиқ, қуруқ, июлнинг ўртача температураси 30°, енг юқори темпатура 47°. Вегетация даври 200-210 кун. Йилига 78–79 мм ёғин тушади, асосан, март-апрел ойларида ёғади. Шимолий ва шимоли-шарқий шамоллар есади. Ягона дарёси — Aмударё вилоят ҳудудида кенг водий бўйлаб оқади, қирғоқлари паст, шу сабабли тошқин бўлиб туради. Тошқинга қарши дамбалар қурилган. Aмударё сувидан йирик каналлар йердамида екинларни суғоришда фойдаланилади. Вилоят жанубида майда шўр кўл, ботқоқлик ва шўрхок кўп. Тупроқлари Aмударёнинг аллювиал ётқизиқларидан ташкил топган. Дарё водийсида ўтлоқи, ўтлоқиботқоқ тупроқлар, ғарбида қумликлар учрайди. Суғориладиган йерларда, асосан, бўз тупроқ бўлиб, кучли шўрланган. Вилоят ҳудудининг асосий қисми ҳайдаладиган йерлар. Aмударё қирғоқларидаги тўқайзорларда терак, тол, жийда, юлғун, кандир, қумликларда саксовул ва бошқа ўсимликлар ўсади. Ёввойи ҳайвонлардан, асосан, кемирувчилар, судралувчилар, тўқайзорларда тўқай мушуги, чиябўри; қушлардан тўрғай, ўрдаклар, кулранг ғоз, оққуш, бирқозон, балиқчи, деҳқончумчуқ, қизилиштон, зарғаддоқ ва бошқалар бор. Сув ҳавзаларида ондатра ва нутрия иқлимлаштирилган.
Саноати
Вилоятда пахта тозалаш саноати ривожланган (барча туман марказлари ва Урганч шаҳрида пахта тозалаш заводлари бор). Гурлан, Богот, Хонқа, Урганч, Хива ва Ҳазораспда тўқимачилик, пиллакашлик, тикувчилик; Хивада гилам фабрикаси, „Хива гилами“ аксиядорлик жамияти ишлаб турибди. Фаолият кўрсатаётган жами корхона ва ташкилотлар 13748 та. Микрофирмалар сони 11340 дан зиёд (2004).
Вилоятда 36 қўшма корхона ва уларнинг филиаллари ишлаб турибди. Ўзбекистон — Туркия “Багат Текстил”, “Хоразм-Нуртоп”, “СемурғСанТе”, “Хоразм Текстил”, “Мемгилам”; Ўзбекистон — AҚСҲ “Aмерозиндустрийес”, “Хива маликаси”, “Нурлайт”, “Раҳнамо Ҳйп”; Ўзбекистон — Германия “Унихо”, “ЎзОлмонХотелз”, “Хива Карпет”; Ўзбекистон- Британия “Хива”; Ўзбекистон-Россия “НамунаAгрофуд”; Ўзбекистон — Италия “Мева”; Ўзбекистон-Украина “КийевХоразм”; Ўзбекистон — Хитой “Aзия Текстил ЛТД”; Узбекистан-Туркманистон “ҒайратХумоюн” ва бошқа шулар жумласидандир. Қишлоқ хўжалиги асосини пахтачилик ва ғаллачилик ташкил етади. Полизчилик, сабзавотчилик, боғдорчилик, чорвачилик, пиллачилик ҳам ривожланган. Ширкат, ижапа ва хусусий фермер, деҳқон хўжаликлари, аксиядорлик жамиятлари фаолият кўрсатади. Вилоятда жами екин майдони 232,1 минг га, шундан 129,4 минг га қ.ҳ. ширкатлари (69 минг га йер хусусий фермерлар, 33,7 минг га йер деҳқон хўжаликлари)га тегишли. Умумий йер фондининг 38,4 % ҳайдалади, 18,2 % яйлов, ўтлоқ, 1,3 % боғ ва токзор; ўрмон ва чангалзорлар 9,6 % ни, тутзорлар 0,9 %ни ташкил етади.1991-2003-йилларда канал ва ариқлар реконструксия қилиниб, сув йўлларининг умумий узунлиги кўпайди. Хоразм вилоятидаги шўр сувлар вилоят ташқарисига захкашлар орқали чиқариб ташланади. Вилоятда ирригация ва мелиорация ишларига алоҳида еътибор бериб келинмоқда. Жами екин майдонининг 102,3 минг гектарига пахта, 86 минг гектарига дон, 3 минг гектарига картошка, 9 минг гектарига сабзавот екилади (2003). Дон (асосан, буғдой, шоли) йетиштириладиган майдонлар кенгайди. Хоразм вилояти мамлакатда шоли йетиштириш бўйича 1ўринда туради. Вилоят жамоа ва хусусий хўжаликларида 492,3 минг қорамол (шу жумладан, 202,1 минг сигир), 247,1 минг қўй ва ечки, 1437,6 минг парранда боқилади. 6500 дан зиёд фермер хўжалиги чорвачиликка ихтисослашган. Урганч, Хива паррандачилик фабрикалари фаолият кўрсатади. Хоразм вилоятида Пахтачилик илмий тадқиқот стансиясининг пахтачиликбедачилик зонал комплекс тажриба стяси (Урганч шаҳрида), Қорақум илмий тадқиқот стансияси, пахта навларини тажриба қилиш участкаси (Хива туманида), мевали дарахтзорлар кўчатзори, ўрмон кўчатзори (Урганч туманида) ва бошқа бор.