Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

1.8. ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ҲАЖМИ ҲИСОБИГА ТЕЖАШ, 
ТАКОМИЛЛАШМАГАН РАҚОБАТ ВА ХАЛҚАРО САВДО 
1. Миқёс самараси ва халқаро савдо. 
2. Монополистиқ рақобат ва халқаро савдо. 
3. Миқёс самараси ва нисбий афзаллик. 
4. Ташқи миқёс самараси ва халқаро савдо. 
1. Миқёс самараси ва халқаро савдо. 
Кўриб чиқилган нисбий афзаллик моделлари ишлаб чиқариш 
миқёсидан фойдали иш коэффициенти ўзгармас деган шартга асосланган. 
Бошқа сўзлар билан айтганда, соҳанинг ресурслари икки баробар кўпайса, 
маҳсулотнинг ишлаб чиқариш ҳажми ҳам икки баробар ўсади деб фараз 
қилинган эди. Аммо амалиётда кўп соҳалар ишлаб чиқариш ҳажми ҳисобига 
тежаш мавжудлиги билан ҳарактерланади. Уларда ишлаб чиқаришнинг 
миқёси ошган сайин, унинг самараси ҳам кўтарилади. Яъни миқёс самараси 
вужудга келиши мумкин бўлган соҳада, ресурсларни икки баробар кўпайиши 
маҳсулот ишлаб чиқаришни икки баробардан кўп ўсишига олиб келади.
Миқёс самараси
– омиллар сарфланишини 1 бирликка ўсиши ишлаб 
чиқаришни бир бирликдан кўпроқ ўсишига олиб келадиган ишлаб 
чиқаришнинг ривожланиши.
Ишлаб чиқариш миқёсининг ташқи самараси
– бир маҳсулот 
бирлигига бўлган ҳаражатлар соҳа кўлами билан аниқланадиган ва ҳар бир 
фирма ҳажмига шартли равишда боғлиқ бўлмайдиган ҳолатларда вужудга 
келади. 
Ишлаб чиқариш миқёсининг ички самараси
– бир маҳсулот 
бирлигига бўлган ҳаражатлар фирманинг размери ва индивидуал ўзига 
ҳосликларига боғлиқ бўлганида ва шартли равишда бутун соҳа кўламига 
боғлиқ бўлмаган ҳолатларда вужудга келади.

---

82 
Ушбу ишлаб чиқариш ҳажми ҳисобига тежашнинг икки тури 
соҳаларнинг турли ҳил тузилмаларини талаб қилади. Ишлаб чиқариш миқёси 
самараси ташқи бўлса, кўпинча соҳа кўп сонли кичик фирмалардан иборат 
бўлади ва унда соф рақобат кузатилади. 
Бунга қарама қарши, ишлаб чиқариш миқёсининг ички самараси катта 
фирмаларга кичик фирмалари олдида афзаллик беради ва соф бўлмаган 
рақобатли бозор тузилмаси яратилишига олиб келади. Миқёс самарасининг 
икки тури ҳам халқаро савдо пайдо бўлишига муҳим аҳамиятга эга.