Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

1.8. ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ҲАЖМИ ҲИСОБИГА ТЕЖАШ, 
ТАКОМИЛЛАШМАГАН РАҚОБАТ ВА ХАЛҚАРО САВДО 
1. Миқѐс самараси ва халқаро савдо. 
2. Монополистиқ рақобат ва халқаро савдо. 
3. Миқѐс самараси ва нисбий афзаллик. 
4. Ташқи миқѐс самараси ва халқаро савдо. 
1. Миқѐс самараси ва халқаро савдо 
Кўриб чиқилган нисбий афзаллик моделлари ишлаб чиқариш миқѐсидан 
фойдали иш коэффициенти ўзгармас деган шартга асосланган. Бошқа сўзлар 
билан айтганда, соҳанинг ресурслари икки баробар кўпайса, маҳсулотнинг 
ишлаб чиқариш ҳажми ҳам икки баробар ўсади деб фараз қилинган эди. Аммо 
амалиѐтда кўп соҳалар ишлаб чиқариш ҳажми ҳисобига тежаш мавжудлиги 
билан ҳарактерланади. Уларда ишлаб чиқаришнинг миқѐси ошган сайин, унинг 
самараси ҳам кўтарилади. Яъни миқѐс самараси вужудга келиши мумкин 
бўлган соҳада, ресурсларни икки баробар кўпайиши маҳсулот ишлаб 
чиқаришни икки баробардан кўп ўсишига олиб келади.
Миқѐс самараси
– омиллар сарфланишини 1 бирликка ўсиши ишлаб 
чиқаришни бир бирликдан кўпроқ ўсишига олиб келадиган ишлаб 
чиқаришнинг ривожланиши.
Ишлаб чиқариш миқѐсининг ташқи самараси
– бир маҳсулот 
бирлигига бўлган ҳаражатлар соҳа кўлами билан аниқланадиган ва ҳар бир 
фирма ҳажмига шартли равишда боғлиқ бўлмайдиган ҳолатларда вужудга 
келади. 
Ишлаб чиқариш миқѐсининг ички самараси
– бир маҳсулот бирлигига 
бўлган ҳаражатлар фирманинг размери ва индивидуал ўзига ҳосликларига 
боғлиқ бўлганида ва шартли равишда бутун соҳа кўламига боғлиқ бўлмаган 
ҳолатларда вужудга келади.

---

83 
Ушбу ишлаб чиқариш ҳажми ҳисобига тежашнинг икки тури 
соҳаларнинг турли ҳил тузилмаларини талаб қилади. Ишлаб чиқариш миқѐси 
самараси ташқи бўлса, кўпинча соҳа кўп сонли кичик фирмалардан иборат 
бўлади ва унда соф рақобат кузатилади. 
Бунга қарама қарши, ишлаб чиқариш миқѐсининг ички самараси катта 
фирмаларга кичик фирмалари олдида афзаллик беради ва соф бўлмаган 
рақобатли бозор тузилмаси яратилишига олиб келади. Миқѐс самарасининг 
икки тури ҳам халқаро савдо пайдо бўлишига муҳим аҳамиятга эга.