Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Sd+w+t
Sd+w
Pd
P
w-t
Pw
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5
a
b
c
d
Мамлакат халқаро савдога киришади ва маҳсулотга бўлган жаҳон нархи 
Pw унинг ички бозордаги нархидан экспорт божи ставкасига юқори эканини 
аниқлайди. Жаҳон бозори маҳсулотни чегараланмаган миқдорини Pw нархи 
бўйича истеъмол қила олгани учун, умумий таклиф эгри чизиғи горизонтал 
Sd+w чизиқ кўринишда бўлади, ва у мамлакат ичида ишлаб чиқарилаѐтган ва 
жаҳон бозорига экспорт қилинаѐтган маҳсулот ҳажмини кўрсатади. 
Маҳсулотнинг ички таклиф ҳажми Q5 ни, ички талаби эса Q1 ни ташкил 
қилади. Маҳсулотнинг ортиқча миқдори экспорт қилинади (Q5 – Q1). 
Ҳукумат экспортни тариф орқали чеклашни қарор қилади. Маҳсулотни 
экспорти камроқ даромад келтира бошлайди, ва ишлаб чиқарувчилар унинг бир 
қисмини ички бозорга қайтаради. Натижада унинг ички нархи бож ўлчамига
пасаяди (Pw дан Pw-t гача). Умумий таклиф эгри чизиғи пастга бож ўлчамида 
Sd+w+t даражасигача силжиди. Умумий таклифнинг янги даражасида экспорт 
тарифи ҳимояси остида ички талаб Q1дан Q2гача ошади, ички таклиф эса Q5 
дан Q4 гача тушади. Экспорт (Q5 - Q1)дан (Q4 - Q2)гача камаяди.
Экспорт божи киритилишининг самаралари: 
1. Истеъмолчилар а юзасини ютадилар. 
2. Ишлаб чиқарувчилар (a+b+c+d) юзасини ютқазадилар. 
3. Давлат бюджетининг ютуғи (c). 

---

121 
4. Миллатнинг соф йўқотишлари (b+d).
Кичик иқтисодиѐтда экспорт божи киритилиши натижасида 
мамлакатнинг умумий фаровонлиги пасаяди.
Саволлар 
1. Ташқи савдони тартибга солишда давлатнинг роли нимадан иборат? Савдо 
сиѐсатининг қандай турлари мавжуд? 
2. Ташқи савдо сиѐсатининг қандай инструментлари мавжуд? Улар қандай 
гуруҳланади? 
3. Ташқи савдо сиѐсатининг характери қандай кўрсаткичлар орқали 
аниқланади? 
4. Бож тарифининг маъзмуни ва унинг асосий функциялари нимадан иборат? 
5. Бож тарифларнинг таснифланишини тушунтириб беринг. 
6. Тариф ҳимоясининг хақиқий даражаси қандай қилиб аниқланади? 
7. Импорт тарифининг кичик иқтисодиѐтли мамлакатга бўлган таъсири қандай? 
Графикда кўрсатинг.
8. Қайси ҳолатларда мамлакатнинг тариф киритилиши натижасидаги 
йўқотишлари кичикроқ бўлади? 
9. Импорт тарифининг катта иқтисодиѐтли мамлакатга бўлган таъсирини 
график орқали ифодалаб беринг.
10. Экспорт тарифининг кичик иқтисодиѐтли мамлакатдаги иқтисодий 
оқибатларини графикда кўрсатинг?