Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

1.10. ХАЛҚАРО САВДОНИНГ ЯНГИ НАЗАРИЯЛАРИ
 
1. Марк Мелиц модели
2. Тўлиқ бўлмаган шартномалар назарияси
3. Халқаро савдонинг гравитацион модели 
Халқаро савдонинг классик назариялари икки асосдан иборат бўлган: 1) 
халқаро савдо асосида давлатларнинг нисбий афзалликлари ѐтади; 2) савдо 
муносабатлари барча давлатлардаги гомоген (бир хил турга мансуб бўлган) 
фирмалар томонидан йўлга қўйилади. Бироқ ХХ аср охири – ХХI бошига 
келиб, халқаро савдо классик назарияларини шубҳа остида қолдирган бир қатор 
янги халқаро савдо назариялари вужудга келди.
XXI аср бошида якка тадбиркорлик фирмалари даражасидаги катта 
ҳажмдаги маълумотларнинг пайдо бўлиши халқаро савдо муаммоларини 
ўрганиш йўлларини ўзгаришига яъни ―тепадан пастга‖ (давлатлар ва алоҳида 
соҳа даражасидан якка фирма даражасига) тамойилидан ―пастдан тепага‖ (якка 
фирма даражасидан мамлакат даражасига) тамойилига ўтишига олиб келди. 
Ушбу назария муаллифлари алоҳида фирмаларнинг ташқи савдо таҳлили 
натижасида қуйидаги хулосаларга келди:

мамлакатдаги фирмаларнинг жуда кам қисми ташқи савдога жалб 
қилинган;

мамлакат нисбий афзалликка эга соҳада иш олиб борувчи фирмалар 
ўз маҳсулотларини экспорт қилмаган, мамлакат нисбий афзалликка эга 
бўлмаган соҳада иш олиб борувчи фирмалар эса экспорт билан шуғулланган;

халқаро савдога жалб этилган фирмалар ички бозорда иш олиб 
борувчи фирмаларга нисбатан миқѐси, ишчилар малакаси, капитал ҳажми 
бўйича фарқ қилган, бинобарин, халқаро савдода иштирок этувчи фирмалар ҳар 
хил бўлган.
Фирмаларнинг ҳар хиллик нуқтаи назарига асосланиб, халқаро савдо янги 
назариялари экспорт мақбуллиги, четга капитал чиқариш, аутсорсинг ва бошқа 

---

103 
ташкилий хулосаларни ўрганишга қаратилди. Шу сабабли, халқаро савдониг 
пайдо бўлиши алоҳида фирмаларнинг қарорларига боғлиқ қилиб кўрсатилган. 
Шу моделлардан бир нечтасини кўриб чиқамиз.