Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

мамлакат 
 
2-
мамлакат 
товар 1 
тов
а
р
 2
 
Q1 
Q2 
A 
Pa = 1/4 
A’ 
Q1 
Q2 
Pa’ = 4 
товар 1 
тов
а
р
 2
 

---

46 
Расм 1.12. Таш
қи савдо ўрнатилгандан кейин мамлакатлардаги 
ишлаб чиқариш таркиби ва нархлар нисбати 
 
 
 (Р1/Р2) 1 мамл. <(Р1/Р2)w< (Р1/Р2) 2 мамл. 
1/4< (Р1/Р2)w< 4 
(Р1/Р2)w = 1. 
Биринчи мамлакат:
Ҳолат 
Ишлаб чиқариш 
ҳажми 
Истеъмол ҳажми Экспорт/Импорт 
Савдодан олдин 
S1 = 40, S2 = 60 
D1 = 40, D2 = 60 Qexp=0, Qimp=0 
Савдодан кейин 
S1 = 120, S2 = 20 D1 = 60, D2 = 80 
∆D1=20, ∆D2=20 
Qexp=60, 
Qimp=60 
Иккинчи мамлакат:
Ҳолат 
Ишлаб чиқариш 
ҳажми 
Истеъмол ҳажми Экспорт/Импорт 
Савдодан олдин 
S1 = 80, S2 = 40 
D1 = 80, D2 = 40 Qexp=0, Qimp=0 
Савдодан кейин 
S1 = 40, S2 = 120 D1 = 100, D2 = 60 
∆D1=20, ∆D2=20 
Qexp=60, 
Qimp=60 
1 мамлакат 
 
2 мамлакат 
E 
A 
I 
II 
B 
P1/P2 = 1 
товар 1 
тов
а
р
 2
 
40 60 
120 
20 
60 
80 
товар 1 
тов
а
р
 2
 
B’ 
E’ 
A’ 
I’ 
II’ 
P1/P2 = 1 
40 
80 100 
40 
60 
120 

---

47 
Бефарқлик чизиғи янги II даражага кўчиб ўтади ва тенг қиймат чизиғи 
билан E нуқтасида уринади, ушбу нуқтада биринчи мамлакат 1 ва 2 маҳсулотни 
20 бирликка кўпроқ истеъмол қила олади. Ушбу жараѐн 2 мамлакатда ҳам 
кузатилади. Шундай қилиб, иккала мамлакатнинг фаровонлиги кўтарилади. 
Ташқи савдо натижасида мамлакат битта маҳсулотни ишлаб чиқаришга 
бутунлай 
ихтисослашмайди. 
Ўзаро 
савдодаги 
мувозанат 
нархи 
мамлакатларнинг бутунлай ихтисослашишидан олдин ўрнатилади. Ушбу 
нархга эришилганидан кейин янада ихтисослашиш иқтисодий маъносини 
йўқотади. 
 
3. Стандарт моделда ташқи савдодан олинадиган ютуқ 
Стандарт моделдаги ташқи савдодан олинадиган ютуқ айирбошлаш 
ютуғи ва ихтисослашув ютуғидан иборат.
Айирбошлашдан олинадиган ютуқ
– мамлакатнинг фақат савдо 
муносабатларига киришганидан олинадиган ютуғи. 
Расм 1.13. Ташқи савдодан олинадиган ютуқ 
 
Биринчи мамлакат 2 - товарни ишлаб чиқаришга ихтисослашмайди, 
ишлаб чиқариш А нуқтасида бўлади. Жаҳон нархи Pw = 1. Биринчи мамлакат 2 
- товарнинг 40 бирлигини ишлаб чиқариб, 20 бирлигини экспорт қилади ва 20 
бирлигини ўзи истеъмол қилади. Биринчи товарнинг 60 бирлигини ишлаб 

---

48 
чиқариб, яна 20 бирлигини импорт қилади ва бу товарнинг 80 бирлигини 
истеъмол қилади. 
Истеъмол А нуқтасидан Т нуқтасига силжийди, яъни автаркия ҳолатига 
нисбатан фаровонлик даражаси кўтарилади (1.13 - расм). 
Ихтисослашувдан олинадиган ютуқ
– савдо алоқалари ўрнатилиши 
натижасида мамлакат нисбий афзалликка эга маҳсулотларни ишлаб чиқаришга 
ихтисослашганидан келиб чиқадиган ютуқ. 
Биринчи мамлакат 2 - маҳсулотни ишлаб чиқаришга ихтисослашади. 
Ишлаб чиқариш А нуқтасидан В нуқтасига кўчади. Биринчи мамлакат 2- 
товарнинг 120 бирлигини ишлаб чиқариб, 60 бирлигини экспорт қилади ва 60 
бирлигини ўзи истеъмол қилади. Биринчи товарнинг 20 бирлигини ишлаб 
чиқариб, 80 бирлигини истеъмол қилади ва 60 бирлигини импорт қилади. 
Истеъмол T нуқтасидан E нуқтасига силжийди, яъни ихтисослашув 
натижасида фаровонлик даражаси янада кўтарилади (1.13 - расм). 
Саволлар 
1. Ташқи савдонинг стандарт моделининг хусусиятлари нимадан иборат? 
2. Ташқи савдонинг стандарт моделида мамлакатнинг ишлаб чиқариш 
имкониятлари чизиғи қандай кўринишга эга ва нима учун? Ишлаб чиқариш 
имкониятлари чизиғига уринма бўлмиш тенг қиймати чизиғи нимани 
кўрсатади? 
3. Бирон бир маҳсулотнинг нисбий нархи ошиши мамлакатдаги ишлаб 
чиқариш тузилмасига қандай таъсир этади? 
4. Ташқи садонинг стандари моделида истеъмол ҳажми қандай чизиқ орқали 
графикда ифодаланади? Иқтисодиѐтда энг катта фаровонлик даражасини 
ифодаловчи нуқта графикда қаерда жойлашган бўлади? 
5. Мамлакат ташқи савдога киришиши натижасида унинг фаровонлик даражаси 
нима учун кўтарилади? Ташқи савдодан олинадиган ютуқ нимадан иборат 
бўлади? 

---

49 
6. Ташқи савдонинг стандарт моделида маҳсулотнинг нисбий жаҳон нархи 
қандай аниқланади? 
7. Ўсиб борувчи нисбий харажатлар деганида нима тушинилади? Мисол орқали 
ўсиб борувчи нисбий харажтлр шароитида ташқи савдо ривожланишини 
тушунтириб беринг. 
8. Ўсиб борувчи муқобил харажатлар шароитида ташқи савдодан олинадиган 
ютуқ нимадан иборат? Юқоридаги мисол давоми сифатида тушунтириб 
беринг. 

---

50