O m j бўш лит ши.ишқ қават и касаллиш арипинг физио ва фитотерапияси
3 4 5
р и ш л ар н и н г аксари яти д а оғизда м аҳаллий тўқим аларда турли
дараж ада ял л и ғлан и ш ҳолатлари кузатилади. А ксарият ҳолат-
л а р д а , турл и и н ф е к ц и о н к а с ал л и к л а р га ч а л и н га н б ем о р л ар
ю қорида
таъ ки д лаган и м и здек, оғи з ш и л л и қ қ о б и қ қаватидаги
ноқулай ўзгариш ли б елгилар б илан м утахассисларга би ри н чи
н ав б а тд а , а й н а н сто м а то л о гга м урож аат қ и л а д и л а р . Д е м а к ,
о р ган и зм аъ зо л ар и д аги турли п ато л о ги к ў згари ш л ард а, оғи з
тўқим аларида ўзгариш б елгилар и юзага чиқади ва ўз вак^ида
патологик ўзгариш ларни маҳаллий да вола ш касалликнинг тезда
тузалиш и учун муҳим аҳам ият касб этади.
Б и з ю қорида к ел ти рган , оғиз бўш лиғи ш и л л и қ қ о б и қ қа-
в а т и н и н г и н ф е к ц и о н к а с а л л и к л а р и н и д а в о л а ш д а , м аҳаллий
д ори воситаларидан таш қ ар и , ҳозирги кунда ти б б и ёт ходим -
л а р и ян а д а к е н гр о қ , ч у қ у р р о қ эъ ти б о р б ераётган
даволовчи
воситалар - бу ш и ф обахш ў с и м л и кл ар д ан тай ёр л ан ган дори
воситалари; қай н атм а, дам л ам а, чўкм а ва суртм алардир. Т а-
б и и й дори воситалари ҳар том он л ам а қулай, сам арали , арзон
ва со ғл и қ учун хавф ли асоратлар келтириб чиқарм айди.
Х ал қ табобати ва зам онавий ти б б и ётн и н г асоси н и яратган
и н сон - Абу Али ибн С и н о ҳам “ Барча касал л и кл арн и давоси
ў тл а р д а н д и р ” , д еган эди. Ҳ ақ и қ атд ан ҳам, т е к ш и р и ш н а ти -
ж алари ўсим ликлардан тайёрланган маҳсулотларнинг соғай и ш -
даги
ф ой дал и то м о н и , б и р қатор ки м ёви й дори воситалари-
н и к и д а н ҳ атто б и р н е ч а ўн б а р о б а р с а м а р а л и э к а н л и г и н и
кўрсатм оқда.
Ш иф обахш ўси м л и кл ар ф ақ атги н а даволаш хусусиятлари-
га эга бўлибгина қолм ай, б алки дори д арм он л ар тайёрлаш да,
муҳим маҳсулот ҳисобланади. О вқат ҳазм қи ли ш аъ зол ари н и н г
ўзига хос хусусияти бу — сўриш дир; оғи з бўш лиғи ш и л л и қ қо-
б и қ қаватида ҳам сўриш хусусияти мавжуд. Бу эса ўсим лик-
лардан та й ё р л а н ган д ори м аҳсулотларини, қ ай н атм а, д ам л а
ма, суртм а ва ч ў к м ал ар н и н г ф о й д ал и таъ си ри д ан тўла ф о й -
даланиш учун и м кон и ят демакдир. Ч унки ўсим ликларнинг қай-
натм а, д ам л ам а, чўкм а ва суртм алари б евосита о ғи з б ўш л и -
ғига д аво м ақсадларида иш латилади.
Ў сим ликлардан тайёрланган дори-дарм он лар пародонт тўқи-
маларига ўта ф аол таъсир қилади, регенерация ж араёнини ях-
ш илайди, яллиғланиш га, м икробларга қарш и, қон тўхтатувчи,
захмга қарш и таъсир қилиш хусусиятига эга. Д алачой, эквалипт,
прополис, тирноқгул, каланхоэ,
м ойчечак гули,
зубтурум, га-
занда, бўйм адарон дори вор ўсим ликлар ялли ғлан и ш га қарш и
ф аол таъсир қилади. Бу ўсим ликлардан тайёрланган дори-дар-
м он лар б и л ан о ғи зн и ч ай қ аш , ю виш , а п п л и к а ц и я , су р к а ш ,
и н гал яц и я, и н сти л л яц и я қилиш мумкин.
Қ он тўхтатувчи ўсим лик дори воситаларига тоғ арчаси, гра-
346
О т з бўшлиғи ш иллиқ қавати ва лаб касалликлари
в и л а т -ш и р га й , ғо зп а н ж а , за н гв и за р б а и лдизи ва б о зу л б ан г,
б ан гидевона, лагохилус кабилар киради.
П арод он т тўқи м ал ари га п р о л и ф е р а ц и я ж а р а ён л а р и н и су-
с а й т и р и ш учун ц и т о с т а т и к т а ъ с и р эту в ч и д о р и м о д д ал ар и
қўлланилади: п ом азу л ан , ч ач и б еф у н ги н
эк стр ак ти ш у д о р и -
л а р ж ум ласидандир.
М илк тўқим аларида ўсим талар пайдо бўлганида, колхам ин
д ори воситаси иш латилади. У ан ти м и то ти к таъ си р кучи га эга
бўлиб, кр и о п л асти к заҳар ҳисобланади ва б ластом оз ж а р а ён
л ар и н и сусайтиради. Б унинг учун кол хам и н н и н г 0,5% л и м ал-
ҳами қўлланилади.
А ралаш таъсир қилувчи д ори м оддалари гуруҳига гербодонт
ва м араславин киради. Бу препаратлар ял л и ғлан и ш га қарш и ,
а н т и с е п т и к , о ги з буруш ти рувчи , с к л е р о т и к та ъ си р кўрсата-
ди.
Г ербодонт д алачой, зубтурум, б ўйм адарон, газанда ўтинин г
с п и р т -э ф и р л и э к с т р а к т и б ў л и б , я л л и ғ л а н и ш г а қ а р ш и , қон
тўхтатувчи, қон т о м и р л а р и н и то р ай ти р у вч и ва м и кр о б лар га
қ арш и хусусиятларга эга. О ғиз б ўш лиғини ю виш учун 1 ош
қ о ш и қ д ори м оддасига 200 мл сув ҳи соб и дан а р ал аш ти р и б ,
қўлланилади. М уолажа сўнгида м илк юзаси гербодентда қорил-
ган д ен ти н пастаси билан қоплаб қўйилади.
М араславин - э р м о н , чиннигул куртаги, қора мурч, таш чўп
ў си м л и кл ари н и н г узум сиркасидаги қайнатм асид ир. Я ллиғла-
н и ш га қарш и, оги з буруш тирувчи, скл ер о ти к, ш иш га қарш и
та ъ си р хусусиятига эга б ўлиб, эп и те л и й д а
ш о х с и м о н парда
ҳосил бўлиш ини яхш илайди, соглом тўқим аларга салбий таъ-
сири ва асоратлари йўқ.
М ил к ка ш ифобахш ўсимликлардан боглам қўйиш учун қуй-
идаги препаратлар қўлланилади: чиннигул, маккажўхори, зигир,
чаканда, канакунжут, ш аф толи д анаги, ўрик д анаги, наъм атак
мойлари, токо-ф ерол ацетатнинг 30% ли мойли эритмаси.
Ҳ ар б и р д о р и во р о м и л н и ўз ўрн и д а та д б и р к о р л и к б илан
иш латиладиган бўлса, сўзсиз стом атологик ҳасталиклардан ва
и н ф ек ц и я л а р таъ сирида ю зага келаётган
огиздаги патологик
ўзгариш белгиларидан ф о р и г бўлиш ни осонлаш тиради.
