Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент фармацевтика институти

Умумлаштирилган усул
Хроматографик тахлилда қаттиқ шимиладиган моддаларни ювишда қийинчиликлар намоён бўлиши мумкин. Бундай холларда бирлаштирилган усулдан фойдаланилади. Бунинг маъноси шундаки, дастлаб элюент усул қўлланилади, бунда найдан кам шимилувчи моддалар ювилиб чиқади. Сўнг эритувчига кучли шимилувчи модда қўшилиб, кам шимилувчи моддалар ювиб чиқарилади ёки эритмани кучли шимдирилувчи модда аралаштирилиб, аралашма компонентларини сиқиб чиқарилади.
Жараённи асбобларда бажарилиши бўйича синфланиши
Хроматографияни баъзи бир вариантлари асбобларда қўзғалмас фазани жойлашиши билан фарқ қилади. Энг тарқалган варианти, (колонкали) найли усулдир. Қўзғалувчи фаза ва таҳлил қилинаётган модаларни бир – бирига тегишли сорбент зарраларини устки қаватини аралашма компонентларини қўзғалувчи фазадаги эритмаси билан ювилиши ва бу моддаларни сорбент қаватлари орасига жойлашиши орқали содир бўлади.
Суюқлик – суюқлик тақсимловчи хроматографияни қоғозда бажариладиган усули кенг тарқалган. Қўзғалмас фаза устидан юпқа қоғоз қатлами қопланади, суюқ қўзғалувчи фаза ҳаракати қоғознинг капилляр кучлари таъсирида қоғоз бўйлаб йўналишида амалга оширилади.
Хроматографик жараённи мақсади бўйича синфланиши
Хроматографиянинг катта аҳамиятли тахлил усули сифатида уни моддалар аралашмасидан айрим моддани сифат ва миқдорий аниқлашда қўлланиши хисоблаш кимёвий реакциялар билан таркибни аниқлашни оддийлаштириш ва содда бирикмалар хосил қилиш билан бирга эритувчилар систкмасида хроматографик жараённи уйғунлаштириб олиб борилиши аналитик реакцион хроматографияси дейилади. Ушбу усул аналитик кимёдан, шунингдек препаратив хроматографиядан фарқ қилади, ҳамда хроматографиянинг мустақил бир варианти хисобланади. Препаратив хроматографияда аралашмалар препаратив мақсадда бир-биридан ажратилади (қоришмалар холи тоза моддалар олиш учун). Бундай вазиятда хроматографик асбоб ускунанинг ишлаб чиқариш унумдорлиги хамда ажратилаётган модданинг тозалиги асосий ўринда туради. Препаратив хроматографиянинг (шунингдек асосий моддага қўшимча бўлиб) сақланаётган кам миқдордаги модданинг концентрациясини купайтириш ва бутунлай ажратиб олиш асосий мақсаддир.
Сорбция – газ, буғ ва эритилган моддаларни қаттиқ ва суюқ, шимилувчилар билан шимилиниши.
Адсорбция – моддаларни қаттиқ ёки суюқ жисмнинг устки қатламига шимилиниши. Баъзи махсус тайёрланган серғовак адсорбентларнинг юзаси жуда катта бўлади ( бунда текисликда ёйилган майда ғовакчалар юзасини кўз олдингизга келтиринг). Противогазларда қўлланиладиган серғовак 1г кўмирнинг юзаси 600 – 1000м² га етади.
Абсорбция – газ, буғ ва эритилган моддаларни қаттиқ ёки суюқ фазанинг бутун хажмига шимилиши.
Қаттиқ жисмнинг абсорбциясини классик мисоли сифатида металларга газни шимилинишини келтириш мумкин. Қаттиқ, палладий металининг бир хажми 400 хажм вадородни шимади, қиздирганда эса яна тоза холда шунга хажм вадородни ажратиб олиш мумкин. Газларни сувда эритилган хамма холатларда жумладан газли сувда хам, абсорбция кузатилади.
Хемосорбция – моддаларни қаттиқ ёки суюқ сорбентлар билан кимёвий бирикмаларни хосил қилиб шимилиши. Маълумки сўндирилган охак хаводан углерод икки оксидини шимиб кальций карбонат хосил қилади. CaO + CO₂  CaCO₂